म्हजी आसामवारी – २

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

थोड्या अंतरा उपरांत टॅक्सी एकदाची रस्त्याक लागली. ह्या रस्त्यार रेल्वेचे डबे (ट्राम) धांवताले. ते पळोवन आमच्या बरोबरचो वांगडी एक्सायट जावन आड्डलो, ‘पयशे वसूल’.
कलकत्ता शाराच्या अल्प पूण ‘दिव्य’ दर्शनान भारावन गेल्ले आमी गुवाहाटीचे गाडयेंत बसले. आयज वेंचणुकेचो निकाल आसलो. अपेक्षे प्रमाण व्हडल्या व्हडल्या पेजाद लोकांचो निकाल लागिल्लो. ह्या परिवर्तनाच्यो गजाली करतां करतां गाडयेन ‘बिहार’ राज्यांत प्रवेश केलो. ह्या वेळार गंगा न्हंयचें जाल्लें दर्शन हांव केन्ना विसरूंक शकना. हे न्हंये वयल्या पुला वयल्यान रेल्वे 3-4 मिनटां चलताली. हर एक भारतीयांच्या मनांत वेगळें स्थान आसपी ही गंगा हांव प्रत्यक्ष पळयतालों. ह्या तिरा वयल्यान त्या तिराचेर सहज नदर वचपी आमच्यो न्हंयो. पूण ही अतिविशाल न्हंय हजारो गांवांक तृप्त करीत संथपणान व्हांवताली.
तिनसानां गाडी मिलीगुडी ह्या स्टेशनाचेर पावली. ईशान्य भारताक बाकी भारताक 20 कि.मी पट्टीन जोडलां. हे पट्टीक सिलिगुडी कॉरिडॉर वा ‘चिकन नॅक’ अशें म्हणटा. हांगां गाडी खूब वेळ रावली. सकाळीं आमी गुवाहाटीक पावतले आसले. 10 दीस कार्यशाळा आनी मागीर फिरपाचे आनी प्रवासाचे अशे 4 दीस ह्या अनवळखी प्रदेशांत काडपाचे आसले. सकाळच्या वेंचणूक निकालाचो उत्साह आतां मावळ्ळो. आनी एकदम भडभडून आयलें. हांगा येवन कितें चूक करूंक ना न्हय अशें दिसपाक लागलें. गुवाहाटीक पावले उपरांत विमानान परत गोंयांत येवचें अशें दिसलें. अशें दिसप पिशेपणाचें आसलें. पूण त्या वेळार दिसलें हें
मात खरें.
दुसऱ्या दिसा आमी गुवाहाटी प्रसार माध्यमांनी चित्र उबें केल्ल्या नक्षलग्रस्त प्रदेशांत पावले. मनांत ना म्हळ्यार थोडी भिरांत दिसली. स्टेशनाच्या भायर आयले उपरांत ताचीं कांयच चिन्नां दिसलीं ना. रेंवेन भरिल्ल्या पोतयांचो आडोसो करून कांय सैनीक टेहाळणी करताले इतलेंच. बाकी सगळें सदचे भशेन. आमची कार्यशाळा आनी मुक्कामाचें स्थळ शाराच्या भायर आसलें. ताचें नांव ‘कलाक्षेत्र’ (ताचो उच्चार ते लोक कलाखेत्र असो करतात). हो सगळो परिस आमच्या कला अकादमी (आतांच्या न्हय) सारको आसलो. नांव नोंदणी जाली. मच्छरदाणी दिली. आतां आमच्या शेजराक कोण येता अशें म्हणटा इतल्यान चार मध्यप्रदेशांतले शिक्षक व्हडलो आवाज करीत आयले. तांचो आवेश सामको कॉलेज कुमारांचो आसलो. भितरलो एकटो आमच्या म्हऱ्यांत आयलो आनी खास हिंदी ठसक्यान विचारलें. ‘हम मध्यप्रदेश से है, आप कहाँ के हो भाई’ आमी म्हळें, ‘गोवा’. हें उतर आयकना फुडें तांच्या तोंडा वयले हावभाव बदल्ले. आपल्या वांगड्यां कडेन दोळ्यांच्यो करामती करीत म्हणपाक लागलो, ‘देखो, ये बंदे गोवा के है भाई, बीच के पास ही रहते हो क्या?’
गोंया भायर गेल्या उपरांत अश्या प्रतिक्रियांची तो मेरेन मातशी संवय जाल्ली. अहमदनगरचे कार्यशाळेक हांवें एका प्राध्यापका कडेन वाद घातिल्लो. तशेंच कितें तिखट उलोवचें अशें दिसलें तरी ओगीच रावलों.
कार्यशाळेक देशभरांतल्यान शिक्षक आयिल्ले. देशाच्या कोनशां कोनशांतल्यान आयिल्ल्या शिक्षकांनी भरिल्लो तो हॉल म्हळ्यार ‘मिनी इंडिया’ आसलो.
पयल्या सत्रांत वळख जाले उपरांत देश घडोवपी शिक्षकांक संयोजकान एक कळकळीची विनंती केली, ‘कृपया रात के समय शराब मत पिये’. कार्यशाळेक हस्तकला शिकोवपी पांच जाणांची आमच्या वांगड्यांची वळख करून दिली. तातूंत एक बुटको सामको बारीक भुरगो आसलो. तांणी आपलें नांव सांगल्या उपरांत सगळे जाण व्हडल्या व्हडल्यान ताळयो मारून हांसपाक लागले. ताचें नांव आसलें, ‘दारा सिंग’.
दुसऱ्या दिसा सावन दर एका राज्याच्या शिक्षकांक सांस्कृतीक कार्यावळ करपाची आशिल्ली. इंग्लीश वर्णामाळे नुसार राज्यांचो क्रम थारायलो. पयल्या दिसा आंध्रप्रदेश आनी आसाम हीं राज्यां आसलीं. मदीं आयतार आयलो. आमचो क्रम सोमारा आयलो. कार्यशाळेक येवचे पयलीं खंयचेय लोकनृत्य सादर करचें अशें थारायलें. हांगा आमी दोगूच पावले. आतां एक दोन लोकगितां सादर करून वेळ मारून व्हरपाचोच पर्याय उरलो. त्या दिसा आमी कलाक्षेत्राच्या मेकळ्या जाग्यार जमले. तितल्यान तेच मध्यप्रदेशाचे सुसंस्कृत शिक्षक आयले. ‘क्या भाई, आप कौनसा प्रोग्राम करोंगे? गोवा में तो सब फिल्मी कल्चर हैं|’ आतां मात पाशियेंस सोंपले. हांवें तिडकून म्हळें, ‘ये आपकी गलतफैमी हैं। आप जैसे लोक ऐसी गंदी सोच लेके गोवा आते है, और मार खाके चले जाते हैं। आपकें राज्य को बिमारू राज्य कहा जाता हैं। आप इस बात की शर्म करो। आप हमें संस्कृती के बारे में बताएंगे? आपके यहाँ लोग भुके मरते हैं। आपकी सोच से ही आपकी संस्कृती समझ में आता हैं।’ अशें कितें कितें मनांत खदखदतां तें ओकून उडयलें. नागेशान हात करून सुचयलें, ‘आरे सायबा पुरो.’ तांच्यानीय ‘अच्छा, रुमपर मिलेंगे’ म्हूण कूस मारली. आयतारचे सुटये दिसा मेघालयाचे राजधानींत शिलाँग आनी चेरापुंजी वचपाचें थारायलें. नैऋत्य मोसमी वाऱ्याच्या वेळा बंगालच्या उपसागरा वयल्यान येवपी बाष्पयुक्त वारें आनी ढग मेघालयाच्या पर्वतीय प्रदेशांत घुसतात. थंयचे खाशेले प्राकृतीक रचने खातीर बाष्पयुक्त वारें आनी ढग अडवून पडटा. त्या खातीर हो पर्वतीय प्रदेश सदांच मेघाच्छादीत उरता, म्हण ह्या प्रदेशांक मेघालय म्हणटा. हांगाचो भुप्रदेश आनी हवामाना खातीर हाची नामना पुर्वेचो स्कोटलँड म्हण आसा. 1972 वर्सा मेघालय राज्याक स्वतां राज्याचो दर्जो मेळ्ळो. त्या पयलीं हो प्रदेश आसाम राज्याचो भाग आशिल्लो आनी शिलाँग
ही पुराय आसामाची राजधानी
आशिल्ली.
सगळ्यान पयलीं आमी चेरापुंजी गेले. थंय बाराय म्हयने केन्नाय पावस पडटा. हांवें मनान म्हळें, तशें कितें जावचें पूण पावस पडलोच ना. मळबाक वेंग मारपी गिरीशिखरां, खोल दर्यो हाचो एक विलक्षण परिणाम आमचेर जालो. आनी एक अजापाची गजाल म्हळ्यार आमी काठार उबे आसतना कापसा भशेन आशिल्लीं कुपां आमच्या सकयल आशिल्लीं दिश्टी पडटालीं. शिलाँग शार सैमीक सुंदरतायेचें अनमोल वरदान लाभिल्लें शार. पूण तेच बरोबर साधनसुविधा फावो त्या प्रमाणांत थंय विकसीत करूंक ना. पर्यटन उदरगतीची संद आसतना ताचो फावो त्या प्रमाणांत फायदो घेवपाक शकलें नात अशें जाणवलें. ह्या धा- बारा वर्सांत परिस्थिती घडये बदलल्या आसतली.
दुसऱ्या दिसा आमची गोंय राज्याची सांस्कृतीक कार्यावळ आशिल्ली. दुसऱ्या दिसा सकाळीं फुडें हॉलांत वचून नागेशान फळ्यार गोंयचो नकासो काडलो. नागेशान कार्यावळीची सुरवात केली. ‘अगर कश्मीर यह धरती का स्वर्ग है तो गोवा धरती की मुस्कार है।’ ह्या पयल्याच वाक्याक टाळयो पडल्यो. गोंयच्या लोकदायजा विशीं थोडें उलोवन मायक म्हजे कडेन दिलो. गोंय विशीं कितें उलोवचें? प्रवास करतना कांय मुद्दे थारायल्ले. पूण मागीर लक्षांत आयलें, गोंय विशीं जुजबी माहिती दिवन उपकारचें ना. हांगा आयल्या उपरांत कांय जाणांचे नदरेंतलो येवकार याद आयलो. खरें म्हळ्यार त्या दिसा मध्य प्रदेशाच्या शिक्षका कडेन उलयतना कांय मुद्दे लक्षांत आयिल्ले. फकत ताचे भितरली चिडचीड कमी करून गोंयां विशीं उलोवपाचें थारायलें.
हांवें उलोवपाक सुरवात केली. म्हजे राष्ट्रभाशेंतल्यान. शिक्षक इश्टांनो, तुमी तुमचे शाळेंत जर कोणाकूय विचारलें, स्वातंत्र्य दिन केन्ना? जाल्यार तो भुरगो वेळ काडिनासतना फट्ट करून सांगतलो, ‘15 ऑगस्ट’. पूण होच प्रस्न तुमी गोंयच्या भुरग्यांक
विचारलो जाल्यार खीणभर विचार करून तो तुमकां परत प्रस्न विचारतलो, ‘खंयचो स्वातंत्र्यदिन?’

कुलदीप कामत
98235 66958