मीरग

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

जून म्हयन्याक कोम्यास जाली काय सगळा वातावरण बदलान वयता. गांवा – गांवातलो दर एकटो पावसां पयलीच आपल्या पुरमेताची तयारी करपाक लागता. प्रत्येकजाण शेणीं भर, सोप भर, काठयांचें भरे बांद, सळपा कर, तोडा फोड, माच घाल, मिरसांगो, कोणें, हळसाणे, कुळीद, चवळी, वालीचें गर, काजी, खारां, सुंगटां, सोला, साठा, घुलो सगळो पुरमेंत सुकोवन तयार करतात. एकदा पावस कोम्यास जालो काय मगेर खंयचेकडेन काय नां.
कोणाचे जर खोपी आसत जाल्यार तें पयलीच शिवान घेतत. कड्णा, माडाचे सापळें, पोवल्यो आणी कापेत घालून सगळी खोप गच करतात. ही सगळीं कामां जाग्यार पडली काय मगेर कोणाक कसलोच हुसको ना. पावसाळ्यांत वेगवेगळी नक्षत्रां बदालतत. हुनराचा, आरद्रा, मोराचा, रेवती अशी कितकिशीच नक्षश्रा आसत. सगळ्यांत पयला नक्षत्र म्हणजे मृगाचा. दर एकलो तेका मिरग म्हणटा. ल्हान आसताना मीरग म्हणजे काय इतक्या खबर नासला. जाणटें म्हणात “मीरग मा…… आमच्या पावसाची सुरवात.” तें म्हणत मिरगाचो पावस जर राती पडांक लागलो जाल्यार फुडलें तीन चार म्हयने पावस रातीकच घालून घेतोलो. जर दिसाचो कोम्यास जालो जाल्यार तो तसोच उरलो.
मीरगाक ठरयल्लो असो दीस ना. मृगाचा नक्षत्र केवा लागता तेवाच तो मीरग. आयज काय जाणांची समजूत, जुनाची सात तारीक किंवा पाच तारके उपरांत येवपी पयलो बुधवार म्हणजे मीरग. आताचो मीरग पूण पयल्या सारको उरांग ना. पयलीचो मीरग आयज सुध्दा याद जालो काय मन निसता खूश जाता आणी ता पयलीचा दृश्य दोळ्या फुड्यान येवंक लागता. मिरगाचो पयलो पावस लागलो काय बरेशचो गोश्टी घडपाक लागतत. तेतूंत सगळ्यांत पयला म्हणजे गांवा – गांवानी आणी घरा – घरांनी मिरगा दीस रातीक कोम्याची सागोती आणी नासण्याची भाकरी. कोमो जर नसलो, एकच कोमो जर बियाक दवरला जाल्यार मगेर खंयचाय एक तलाग कारतीत.
बापाय बरोबर नाचजाल्यार चुलत्या बरोबर फातरीकडेन त्या कोम्याक सोलू. कोमो कातरीसर मी तेवा कसोच वचय नसलय. त्यांका मी म्हणय ‘‘तुमी पयली मारून तेची तकली कातरा मगेर मी येतय’’ असा सांगला काय ते दिस्त सगळा काम करीत. तेवा त्या कोम्याक मारपाची प्रक्रियाच वेगळी आसली. पाखाणें आणी दोके घट धरून तेची नड्डी गोल पिवळून धरीत. तरी तो मरना जाल्यार नड्डी धरून फटाफट फातरीचेर मारीत रवत. त्या जिवाची तेवा आरड आणी हुयेली. पूण ता सगळा बघताना काळजाक चिमटो येय. कोम्याची आरड थारली काय मगेर समजा, तो मेलो… राती जेवणाक मगेर सगळेजाण मिरगाची शाकोती उमेदीन खायत आणी जेयत.
मिरगाच्या पयल्याच पावसाक कसलाय झाड लायला जाल्यार ता बरा गरगरून मोठा जाता असो काय जाणांचो समज. म्हणान म्हजो बापूय आणी मी खूब वर्सा पयली मिरगाक मानिचें कोंब काडून काजिनी व्हरान लाय. बापूय तेवा म्हणी “मिरगाक कोंब लायलो जाल्यार तो रोखडोच मून धरता.” ता आयज खरा जाल्लाय खय तरी दिसता. आयज आमच्या काजिनी दोन तीन नवीन मानिची बेठा तयार जाताना दिसतत. आयज ह्याच मानींक बरोच डिमांड आसा. ना म्हटला तरी चाळीस – पन्नास रुपयांक एक मान लोक इकती व्हरतत.
तिसरी गजाल मिरगाची म्हणजे नवीन लग्न जाल्ल्या जोडप्या संदर्भान. खास करून नवीन व्होकलेक एक कायदो गांवात लागू जाता. तो कसलो तर, लग्न जाल्ल्या व्हकलेचो पयलोच पावस जर आसात जाल्यार तिणी आपल्या आवयगेली आणी घोवागेल्या घराची पावळी खंय बघपाक जायना. त्या एका दिसाक, मिरगाच्या आदले दिसा ते नवीन व्हकलेक खंय तरी तेंच्या सोयऱ्या धायऱ्यांगेर दोन रातीक रवांक धाडटत.
आता ह्या असा करपा फाटलां खरा कारण काय ता कोणाकच खबर ना. पूण एक जी परंपरा चलत इल्या ती हो वगत मेरेन चालूच आसा. काय जाणांक विचारून खरां कारण सोदून काडपाचो प्रयत्न केलो. काय जाण म्हणपाक लागले “खूब वर्सा पयली नवीन व्हकाल खंय मिरगा दिसा घोवागेरसून आवयगेर जावच्याक भायर सरली ती परत परताकच ना.” आता ह्या कारण कितपत खरा आणी कितक्या खोटा तो बाबडो देवच जाणा. पूण लग्न जाल्ली पयलीच नवी व्हकल ह्या गजालीचा पालन आयज सुध्दा नित्य नियमान करताना बघपाक मेळटा.
मृग नक्षत्रातलो सगळ्यांत आवडिचो दीस म्हणजे कुल्ल्यो धरूचो. मिरगाचो पावस पडान दोन दीस जाले म्हणटकत वायंगणानी, शेतां कुणग्यांनी, न्हंये देगेक पाणी जाला काय बुरखानी बसलले कुल्ल्यो भायर सरतत. तो मेरेन घरांत कुल्ल्यो धरूंक वचपाची तयारी सुरवात जाता. पयलीच्या वर्सानी वेगळोच नजारो आसलो. माळयेर ना जाल्या बाका पोना किंवा वोट्यापोना दवरललो पेट्रोमेक्स भायर काडून तेचा काम सुरू जायत. दिवो नितळ कर, चिमणी सारकी साफ कर, पीन घाल, वाल घाल, वात घाल ह्या सगळा कोम्यास जाता.
चुलतो ह्या सगळा काम करी. घरातली लायट गेली जाल्यार तोच दिवो मगेर खुटयेक उमकळत दवरीत. मिरगाचो पावस पडलो काय म्हणक्यांचो निसतो खयेस. तेवाच मगेर कुल्ल्यो भायर सराप. घरा फाटल्यान आमचा ‘खराडो’ वायंगण शेत. साडेसात आठ वरां जाली काय मगेर शेतांत कितकेशेच पेट्रोमेक्स आनी बेट्रिके लिखलिखताना दिसत. मगेर आमच्याय पायांक खाज खावपाक सुरवात जाय. कुल्ल्यांक वचपाची उमेद इली काय मगेर पेट्रोमेक्स दिवो, बेट्रीके तयार जायत. बापूय दाणो घेवन आणी तेंच्या बरोबर मी मोठी पिशवी ना तर बाल्दी घेवन.
सगळ्या वायंगणात आणी व्हाळा धडेक कुल्ल्यो सोदीत पावसा – पाणयांत भिजत भोवू. येद्याश्या मळ्यांत इतके बरे लोक चलतत. तेतूंत तुका वीस सुद्धा कुल्ल्यो एका दिसाच्या कडयेक गावले जाल्यार तुजा कुल्ल्यो धरूंक गेल्ल्याचा सार्थक जाला म्हणान समज. हे सगळे पयलीचे यादी आयज निस्ते उचांबळून वयर येतत. वायंगणात तेवा कुल्ल्यांक वोयताना उमेद येय खरी पूण एके वटेन भय सुध्दा दिसा. भय कसलो जाल्यार खंय कवची लागात, कराप लागात, खंयचाय जिवाणा येवन चावात नाच जाल्यार जळू येवन पायाक लागात होच पोटान कलकलो पडा.
आयज मीरग खंयचो आणी पुरमेंत खंयचो. सगळा खंयचे कडेन ना जावन गेल्ला आसा. आयच्या पोरांक असल्यो गजाली अनुभवपाक काय वर्सानी मेळटले काय ना होच मोठो प्रस्न.

अद्वैत साळगांवकार
7262095902