भांगरभूंय | प्रतिनिधी
समाजाच्या विकासाचे प्रक्रियेंत शिक्षण क्षेत्राचें योगदान मोलाचें आसता. खंयच्याय समाजाचो फुडार, वैचारीक आनी वेव्हारीक कल थंयच्या शिक्षणाचेर आदारीत आसता. वेगवेगळ्या विशयांच्या गिन्याना वांगडाच, विद्यार्थ्यां मुखार प्रस्न उबे करून, तांकां प्रस्न करपाक प्रवृत्त करून तांची जिज्ञासा वाडोवप आनी आपल्या परिसराच्या आनी समाजाच्या बर्या खातीर त्या गिनान्याचो वापर करप हो शिक्षणाचो मुखेल हेत.
पाठ्यक्रम आनी पाठ्यपुस्तकां हे शिक्षणाचे म्हत्वाचे घटक. प्राथमीक ते उच्च माध्यमीक स्तरार, खास करून भारत सारकिल्या देशांत पाठ्यपुस्तकांक खूब म्हत्व आसा. गरिबीक लागून चडशा घराब्यांतल्या भुरग्यां कडेन पाठ्यपुस्तक वाचनाची पयली सामग्री जावन पावता. त्या पुस्तकां भायलें वाचन करपाची जायत्या जाणां कडेन आस्पत वा संसाधनां आसनात. तीं पुरायपणान तांचेर निर्भर आसतात. तशेंच ‘सिवील सर्विस’ सारकिल्या जायत्या स्पर्धात्मक परिक्षां खातीर विद्यार्थी ह्याच पाठ्यपुस्तकांचो आदार घेतात. भुरगेपणांत शाळेंत वाचिल्ल्याचो प्रभाव पुराय जिवीतभर उरता हें आमी जाणाच. त्याच खातीर पाठ्यपुस्तकांत संपूर्णता, तार्कीक नदर, प्रश्नाकुलता, विश्लेशणात्मकता सारकिले गूण आसप गरजेचें आसता.
भारतांत स्वातंत्र्या उपरांत शिक्षण क्षेत्रांत जायते बदल जाल्यात. कांय बदल सकारात्मक आसात तर कांय नकारात्मक. कांय बदल शिक्षणाचे प्रकृतीक गरजेक लागून जाल्यात वा कांय राजकीय कारणांक लागून, अशें शिक्षण क्षेत्राचो इतिहास पळयल्यार कळटा. दोनूय गजालींचे निवळ वैयक्तीक तशेच समाजीक परिणामय आमकां आमच्या समाजांत पळोवंक मेळटात.
1977 सावन एन.सी.ई.आर.टी पाठ्यपुस्तकां विवादांच्या केंद्रांत आसा. ह्याच क्रमांत हालींच एन.सी.ई.आर.टीन सवी ते बारावी मेरेनच्या पाठ्यक्रमांत बदल केल्ल्याची खबर आयली आनी पुराय भारतांत वाद-वावाद सुरू जाले. एन.सी.ई.आर.टीन ह्या बदलांक ‘रेशनलायझेशन’ वा ‘पुनर्संयोजन’ म्हणलां. पुनर्संयोजनाची ही प्रक्रिया डिसेंबर 2021 सुरू जाली आनी जून 2022 त पुराय जाली. तांणी चडशे बदल एप्रील 2022 त कळयिल्ले पूण सगळेच बदल कळोवंक नाशिल्ल्यान 2023 वर्सा ह्या विशयार चर्चा आनी विवाद सुरू जाले. विपक्षान तशेच जायत्या शिक्षणतज्ञांनी, प्रतिश्ठीत विद्वानांनी ह्या बदलांचो विरोध केला.
खूबसो विवाद इतिहास विशयाक धरून चालू आसा. लागीं लागीं शंबर प्रतिश्ठीत इतिहासकारांनी हाच्या विरोधान संसदीय समितीक पत्र बरयलां तशेंच ‘इंडियन हिस्ट्री काँग्रेंसीन’ आपल्या ‘नोटिसान’ ह्या बदलांक अमान्य केलां तशेंच पक्षपाती आनी अतार्कीक थारावन तर्कज्ञ आनी विज्ञानीक पद्धतीन काम करपी निश्ठावान इतिहासकारांक एकठांय येवपाचें आव्हान केलां.
एन.सी.ई.आर.टीन ह्या ‘रेशनलायझेशना’ फाटल्यान कांय कारणां दिल्यांत. पयलें कारण म्हणल्यार कोविडा वेळार पाठ्य सामग्रीचो ताण कमी करप, दुसरें, एन.ई.पी. 2020 प्रमाण पाठ्यक्रम कमी करून विद्यार्थ्यांच्या सर्जनशीलतेक आनी अनुभवात्मक गिन्यानाचेर भर दिवप, तिसरें एकेच यत्तेच्या वेगवेगळ्या पाठ्यक्रमांत एकूच विशय परत परत आयला, चवथें वयले आनी सकयले यत्तेन एकेच तरेची सामग्री परत परत आयल्या, पांचवें पाठ्यक्रम सोंपो करप जाका लागून विद्यार्थी शिक्षकांच्या हस्तक्षेपा बगर आपल्या बरोबरच्यां वांगडा बसून शिकपाक शकतले आनी, पाठ्यपुस्तकांनी आयिल्ली जायती सामग्री वर्तमान संदर्भान अप्रासंगीक आसा अशीं स कारणां एन.सी.ई.आर.टीन दिल्यांत.
हीं सगळीं कारणां असंगत आनी अतार्कीक दिसतात. पयलें म्हणल्यार, कोविडा वेळार भुरग्यांचो जायतो ताण हो अर्थीक वा भलायके विशींचो आसलो, इंटरनेट संसाधनांच्या उणावा संबंदान आसलो अशें दिसून आयलां. भुरग्यांचो ताण कमी करपा खातीर कांय म्हत्वपूर्ण तथ्यां, वाक्यां, छेदक वा अध्याय काडून पाठ्यक्रम अर्दकुटो दवरचे परस कांय सामग्री फकत वाचना खातीर दवरून परिक्षेक वगळावप शक्य आसलें. दुसरें, सर्जनशीलताय वा अणभवी गिन्यानाचेर भर दिवपाची जापसालदारकी शिक्षकांची आसता वा तांकां योग्य तीं साधनां आनी प्रशिक्षण दिल्यार तें करप शक्य आसता. तीं साधनां वा तशा दर्ज्याचें प्रशिक्षण आसा व्हय? हो प्रस्न मुखार येता. तशेंच, एकेच यत्तेन वेगवेगळ्या विशयांत एकेच तरेची सामग्री आसा खरें पूण दर एक विशय एकेच घटनेक जांव तथ्याक आपले विशिश्ट नदरेंतल्यान पळयता. देखीक, भारताचो स्वातंत्र्याचो लढो अर्थशास्त्र वेगळे नदरेन समजता, राजनिती शास्त्र वेगळे तरेन समजता आनी साहित्य वेगळे तरेन. प्रत्येक नदर समजून घेवप गरजेचें आसता. एकूच विशय वयल्या आनी सकयल्या यत्तांनी परत परत येता हेंय खरें, पूण दर यत्तेन ती सामग्री क्रमीक तरेन आनी ‘काँम्प्लॅक्सिटी’ घेवन येता. ती आनिकूय खोलायेन आनी विश्लेशणात्मकतेन शिकोवची पडटा. हाका पुनरावृत्ती म्हणप हें चुकीचें. शिक्षकांच्या हस्तक्षेपा बगर अध्ययन करपाक हरशींय प्रेरीत करप शिक्षकांची
जबाबदारी. शिक्षकांचें काम धडे वाचून घेवन, प्रश्नोत्तरी ‘मार्क’ करून दिवन पोपटपंची करून घेवपाचें न्हय. म्हणजे ह्या पयलीं स्वतंत्रपणान अभ्यास करपा खातीर विद्यार्थांक कोणी तयार करूंक ना वा तांकां तांचींच पाठ्यपुस्तकां वाचून समजता इतलें तयार करूंक ना? सामग्री सोंपी करचे परस दर्जो वाडोवपाचेर आनी शिकोवपाचे पद्धतींनी बदल करपाचेर विचार जावपाक जाय. वर्तमान संदर्भान कांय सामग्री अप्रासंगीक आसतली कारण ज्ञानक्षेत्रांनी बदल आनी विकास जायत आसतात पूण जी सामग्री काडल्या ती सामग्री खंयचेच तरेन अप्रासंगीक दिसना. जायत्या विद्वानांनी हाका ‘सिस्टमॅटीक’ तरेन केल्लो बदल मानला.
एन.सी.ई.आर.टीच्या वेबसायटीर ‘लिस्ट ऑफ रेशनलायझ्ड कण्टेण्ट’ ह्या माथाळ्या खाला यत्ता सवी ते बारावी मेरेनची पुनर्संयोजीत सामग्री दिल्या. हातूंत जायत्या विशयांनी बदल केल्ल्याचें दिसता. पूण अजाप म्हणल्यार कांय म्हत्वपूर्ण विशय देखीक यत्ता बारावेच्या राजनितीशास्त्राच्या पुस्तकांतल्यान गांधीचे हत्ये संबंदी कांय म्हत्वपूर्ण संदर्भ उणे केल्यात, सातवी, आठवी, णवी यत्तेच्या पुस्तकांतल्यान मुगल बादशांचीं कर्तुबां काडल्यांत, बारावेच्या पुस्तकांतल्यान मुगलांचो इतिहास काडला, फकत सातवी आनी आठवी यत्तेन मुगलांचे कांय संदर्भ आसात आनी णवी ते इकरावी मेरेन भुरगीं मुगलां बद्दल शिकचीं नात. बारावेच्या समाजशास्त्राच्या पुस्तकांतल्यान गुजरात दंग्यांचे संदर्भ काडल्यात. इकरावेच्या राजनिती शास्त्रांत कश्मिराच्या कण्डिशनल एक्सेशनाचे संदर्भ काडल्यात, णवी आनी धावेच्या विज्ञानाच्या पुस्तकांतल्या ‘हॅरिडिटी एण्ड एवोल्युशना’ जाग्यार फकत ‘हॅरिडिटी’ दवरल्या. आठवी, णवी, धावी आनी बारावेच्या पुस्तकांतल्यान पर्यावरण, हवामान, प्रदुशण सारकिले विशय काडल्यात, तशेच इमरजन्सी, शीतयुद्ध, नक्स्लवादी आंदोलन, औद्योगीक क्रांती, तशेच आठवी यत्तेन आशिल्लो दलीत लेखक ओमप्रकाश वाल्मिकीचो संदर्भ, सवी यत्तेंतले वर्ण वेवस्थेचे संदर्भ, धावी यत्तेंतलें लोकशाय, लोकशायेचीं आव्हानां, विविधताय, लोकप्रिय संघर्श आनी आंदोलनां सारकिले विशय, तशेंच बारावेंतल्यान भारतीय लोकशायेची काणी, समाजीक आंदोलनां, समाजीक विशमतायेची तरा सारकिले साबार विशय पाठ्यपुस्तकांतल्यान काडल्यात.
ह्या सामग्रीचो ‘पॅटर्न’ पळयल्यार नवो ‘नरेटिव’ तयार करपाचो हेत जाणवता, एक खास कट्टर वैचारीक प्रभाव जाणवता, जातूंत राजकी हेत आसात, जो अधिनायकवादाच्या कसल्याच टिकात्मक समजिकायेक फासून उडयता, पर्यावरण, गरिबी, जात-पात, क्रांती, आंदोलनां, मुखेल समाजीक समस्या सारकिले विशय विसरायेर घालून फकत इतिहासाच्या महिमामंडन करता, प्रतिगामी आनी ‘एक्सक्लुजिविस्ट’ विचारांक फुडें व्हरता, जो सांप्रदायीक विवादाक खत घालता, एकचाराचे भावनेक दुस्वासान बदलता, एका समाजाक ‘डिमनायज’ करता, त्या समाजाक इतिहासांतल्यान पुसून उडोवपाचो यत्न करता. इतिहासान दाखयला, जेन्ना जेन्ना खंयच्याय समुदायाक इतिहासांतल्यान खोडून उडयला, त्या समुदायाची वंशहत्या जाल्या अशें एक इतिहासकार म्हणटा. हें एक दयनीय सत्य आसा. प्रस्न करपाक तयार जाल्ल्या समजूतदार वयाच्या विद्यार्थ्यांच्या पाठ्यपुस्तकांतल्यान असले म्हत्वाचे विशय काडून उडोवप हें त्या खातीर सारकें दिसना.
कांय न्यूज चॅनलां वा कांय राजकारणी ह्या बदलांची तोखणाय करतात वा पयलींच्या पाठ्यक्रमाक जो भारताच्या विश्वविख्यात आनी मान्यताय प्राप्त इतिहासकारांनी बरयला ताका चुकीचो आनी मुगलांचो गौरवगान करपी मानतात आनी साम्रदायीक मुद्दे परत वयर काडटात. असल्यांनी एन.सी.ई.आर.टी न दिल्ल्या कारणांचेर परत प्रस्न उबो जाता.
इतिहासाचेर विवाद जावपाचें कारण आसा. सामुहीक चेतनेक इतिहास प्रभावीत करता हें समाजा खातीर सकारात्मक आनी नकारात्मक दोनूय प्रवृत्तीच्या त्तवांक खबर आसा. समाजाक तोडपा खातीर ताचो फायदो जायत्या जाणांनी ह्या पयलीं घेतला. इतिहास वर्तमानाक प्रभावीत करता आनी आमचें भवितव्य थारायता. हरशींय आमी इतिहासाक कठीण मानतात आनी इतिहास आमकां कोणी शिकोवंक ना अशें म्हणटात. पूण वाचन करून तो इतिहास समजुपाचो यत्न करतात व्हय? आमी आयकल्ल्या इतिहासाचे संदर्भ दितात, वॉट्सऍप युनिवर्सिटीच्या विस्वासान जगतात. म्हणून इतिहास उणो केलो कितें आनी फासून उडयलो कितें, कळपाक मार्ग ना आनी बरें कितें खरें कितें समजुपाचेंय सामर्थ्य शेणटा. मुगलांनी खूब वायट केलां हें आमी आयकल्ल्या संदर्भा सयत सांगतात, पूण त्याच वांगडा दुसर्योय गजाली आसात.
भारतांत मध्यकालाक स्वर्ण यूग म्हणलां कारण भारतांत आयिल्ल्या वेगवेगळ्या समुदायांच्या प्रभावान चित्रकला, संगीत, नृत्य साहित्य, वास्तू कला फुलल्यात, कथक सारकिलो शास्त्रीय नृत्य ह्या काळार मुगल दरबारांत विकसीत जाला. साहित्यांतल्यो बर्या पैकीं रचना तयार जाल्यात. भारत हो विविध प्रभावांनी तयार जाल्लो देश. हें तथ्य. हो काळ फासून उडयलो जाल्यार भारताच्या ‘कम्पोसिट कल्चराची’ फाटभूंय कशी सांगपाची? हिंदू- मुस्लीम विवाद आसलेच पूण अकबरान तयार केल्ली ‘दीन- ए- इलाहीची’ संकल्पना सांगप गरजेचें न्हय? आतां इतिहास पळोवपाची दृश्टी बदलल्या, भारतीय इतिहासकारांनी ती आपणायल्या हेंय लक्षांत घेवंक जाय. नवो इतिहासशास्त्र खंयचो राजा आनी आनी ताची प्रजा फकत असो इतिहास पळयनात. रोमिला थापर सारकिला विद्वानांनी त्या पद्धतींचो वापर केला. पूण ह्या पाठ्यक्रमांत बदल करतना फकत पांच जाणांचो सल्लो घेतला आनी तातूंत म्हत्वपूर्ण विद्वान इतिहासकार नात.
आमच्या पाठ्यक्रमांत भारता बद्दल उलयता आसतना भारताची एकता, अनेकता, सर्वधर्मसमभाव, वैज्ञानीकता, संविधानांतली मुल्यां फुडें येवपाक जाय त्याच वांगडा आमच्या समाजांतलीं उणेंपणा समजून घेवपाक जाय आनी प्रेम, सहिष्णुता आनी करुणेच्या भावनांचो पुरस्कार जावपाक जाय. पूण हें पुनर्संयोजन तशें दिसना हें दुर्दैव.
शिक्षण घेता आसताना वेगवेगळे नदरेन शिकप गरजेचें आसता. बरें-वायट सगळें संपूर्णतायेन शिकप गरजेचें आसता. हय, पाठ्यपुस्तकांतल्यान काडलें म्हण तथ्य लिपना वा इतिहास बदलना. पाठ्यक्रम जरी कमी केलो तरी विद्यार्थांक विचार करपाक प्रवृत्त करपाची, वर्तमान गिन्यानाचेर प्रस्न करपाक प्रवृत्त करपाची जापसालदारकी प्रत्येक शिक्षकाची आसा. प्रत्येक शिक्षकान विद्यार्थ्यांक पाठ्यपुस्तका भायलीं पुस्तकां वाचपाक प्रेरीत करपाक जाय. गूण आनी टक्केवारी वाडोवपा फाटल्यान धावचे परस गिन्यानाक, व्यक्तित्वाच्या विकासाचेर, मनीसपणाचेर, संवेदनशीलतायेचेर भर दिवपाक जाय. तेन्नाच शिक्षणाचो खरो उद्देश्य पुराय जातलो.
ममता वेर्लेकार
7499129261
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
