परतून एकदा कोंकणी- मराठी शबय शबय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

दीपक लाड

उदगीरांत जाल्ल्या 95 व्या अखील भारतीय मराठी संमेलनात अ. भा. साहित्य म्हामंडळाचे अध्यक्ष कौतिकराव ठाले पाटील कोंकणीचेर निसरले. तांचो तोल सुटलो. अपरिहार्य प्रतिक्रिये रूपांत गोंयांत एके वटेन मराठीच्या म्हालगड्यांचो ‘गोंदळ’ आनी दुसरे वटेन कोकणीच्या म्हाजनांचो ‘जागोर’ सुरू जालो. आदल्या काळांत मराठी साहित्य संमेलनांत माचयेर दुर्गा भागवत, शांता शेळके, प्रल्हाद केशव अत्रे, गजानन त्र्यं. माडखोलकर, वामन चोरघडे, वसंत कानेटकर, वसंत बापट आनी पु. ल. देशपांडे सारकिल्लीं व्यक्तिमत्वां वावुरतालीं. आयज साहित्यिकांच्या भेसांतले राजकी लांडगे संमेलनांनी आपलो दुस्वासाचो अजेंडा धुकलतात.

1989 मुंबय घडोवन हाडिल्ल्या जागतीक मराठी संमेलनाच्या माचये वयल्यान पु. ल. देशपांडे हांणी भाशे विशीं मांडिल्ले विचार कोंकणीव्देशी कौतिकरावाकच न्हय तर गोंयच्याय मराठी, कोंकणी दुस्वासी साहित्यिकांच्या, लेखकांच्या मेंदवात उजवाड घालपा सारके. तांणी म्हळां, “आपले भाशेचेर मोग करपी हो जगांतल्या सगल्याच भाशांचेर मोग करतलो. कित्याक तर जो आपले आवयचेर प्रेम करता ताका मातृप्रेम उमगलां आनी तो हेरांच्या मातांचोय आदर करता. दुसऱ्याचे भाशेचो दुस्वास मुळांत करचोच कित्याक?”

गोंयांतूय तसो दोन भाशां मदी दुस्वास दिसून येना. कोंकणी दिसाळ्याचे संपादक फुडें मराठी दिसाळ्याचे संपादक जाल्यात. कार्यालयांत कोंकणी उलयतात. मराठीय कोंकणी हेळो काडून  उलयतात. मराठी दिसाळ्यांत अख्खे वीद घालयिल्लो आयज कोंकणी दिसाळ्याचो संपादक आसूं शकता. म्हज्या कोकणी लेखांतल्यो चुको सोदपीय मराठीचे फण्ण दिवन कोंकणी उलोवपी पाटील आसूं शकता. कोंकणी भाशेचे बाजून मराठींत स्तंभ बरोवपी आसात. दोनूय भाशांनी बरोवपीय आसात. तर दुस्वास करप तशें अशक्य. गोंयचो पेडणेकार आपले भाशेंतली कोंकणी आनी मराठी वेगळी करपाक गेल्यार ताची बाबड्याची भाशा म्हणटात तीच मुळांत उरची ना.  

साहित्यिकांनी खरें म्हळ्यार भाशेच्या राजकारणांत लोळनासतना देवदत्त प्रतिभेचो सदुपेग फक्त साहित्य निर्मिती खातीर करचो. मत्सर, दुस्वासपणा हातूंत ती प्रतिभा इबाडची न्हय. तांचे कडल्यान बऱ्या साहित्याच्या अपेक्षेंत वाचक आसतात. भाशेचे राजकारण खेळपी, सरकार दरबारांत भाशे संबंदीची कामा करून घेवपी ‘कौतिकराव’ प्रत्येक भाशेच्या अकादेमी, मंडळांत, कार्यकारिणींत आसतात. तांचो सगळो वेळ कार्यक्रम, सभा, संवाद, परिसंवाद, मंत्री- मुख्यमंत्री- राज्यपालांच्यो गाठी- भेटी हातूंत गेल्ल्यान तांकां लेखणी धरपाक वेळ नासता. तांचे कडल्यान तशी साहित्याची अपेक्षाय नासता. सगलेच साहित्यिक राजकारणी जायत जाल्यार कोंकणींत साहित्य कशें वाडटलें. कौतिकराव म्हणटा तशी ती बोलीच जावन उरतली.     

खंयचेय भाशेची उदरगत ही जनसामान्यान तिच्या केल्ल्या वापराचेर निंबून आसता. लोकांचो तेंको लाबत जाल्यारूच बरे तरेच्या साहित्य निर्मितीक स्फूर्त  मेळटा. नाजाल्यार जेन्ना इंग्लीश पुस्तकां, कादंबऱ्यां खातीर अमेझोनाचेर घिट्टी पडटा तेन्ना भारतीय भाशांतल्या पुस्तकांचे गठ्ठे प्रकाशकाच्या घरांत धुल्ल खायत कोनशाक पडिल्ले आसतात. भारतीय भाशांतल्या दर्जेदार साहित्याक दाद मेळप उणी जाल्या.  हिंदी आनी मराठी भाशांतूय साहित्य निर्मिती पयली सारकी जायना. भाशेक जर जनसामान्यान वापरांत दवरून, उर्बा दित उबारून धरली ना जाल्यार देशांतल्या संविधानातल्या आठव्या परिशिश्टांतलो आस्पाव, सरकारी वरदहस्त, अकादेमीची मान्यताय, कायदे हांचो ऑक्सिजन भाशेक काय काळा पुरती जिती दवरत, कायमचो न्हय.  

प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी हिंदी भाशेक इंग्लिशीचो पर्याय करपाक सोदता. हिंदी हार्टलॅँड म्हणतात त्या उत्तर प्रदेशांत शालांत परिक्षेत 5.28 लाख, बारावेचे परिक्षेंत 2.70 लाख  तांची मायभास हिंदींत नापास जाल्यात. 2.40 लाख  नापास जायत हे भिरांतीन पेपराकूच बसूंक नाशिल्ले. पूण आपली इंग्लीश भास सुदारची म्हूण बिहार, उत्तर प्रदेशांत इंग्लीश स्पीकिंग कोर्सांत पदरचो दुडू मोडून ते घिट्टी घालतात.  कोचिंग क्लास दिसांत चार ते पाच बॅची घेतात. पयली बॅच सकाळी पाच वरांचेर सुरू जाता आनी निमणी रातीं इकरा वरांचेर सोंपता. भुरग्याच्या बऱ्या फुडारा खातीर पालक खाजगी ब्रांडेड शाळांत भुरग्यांक इंग्लीश शिकोवपाक हजारानीं दुडू मोडपाक तयार दिसतात.

संगणकांत उपेग करपा खातीर सगल्या भाशांत सुयोग्य थारिल्ल्या, देवांची भास आशिल्ले सुसंपन्न संस्कृताक देवूय वाटावपाक शकले नात आनी संविधानांत आस्पाव करपी सरकारूय. जगांतल्या अदमासे 7000 भाशांतल्यो फकत 4 टक्के भाशा 97 टक्के लोक उलयतात, जाल्यार 96 टक्के भाशा 3 टक्के लोक उलयतात. ताका लागून ह्या 96 टक्क्यांतल्यो भाशा वापराविणा लागीच्या भविश्यांत सोपपाच्या मार्गाचेर आसतल्यो, अशे संयुक्त राश्ट्रसंघाचे एक निरिक्षण. अंदूं फेब्रेरांत दक्षिण अमेरिकेंतल्या यागान जमातींतली यागान भास उलोवपी एकलीच उरिल्ली क्रिस्तीना काल्डेरॉन 93 वर्स पिरायचेर सोंपली. तिचे वांगडा एक संस्कृताय आनी 32,400  शब्दांची यागान भास सोंपली. भारतांत हालीं आहोम, आंड्रो, रांगकास, सेंगमाई, तोल्चा ह्यो पांच भाशा सोंपल्यात तर आनीक 10 भाशा उलोवप्यांची संख्या शंभर लोकां परस उणी आसा. 81 भाशा लुप्त जावपाच्या मार्गार आसात. तातूंत मणिपूरी, बोडो, गढवाली, लडाखी, मिझो आनी शेर्पा ह्यो मुखेल जावन आसात.

कोंकणीक गोंयच्या राजभाशेचो दर्जो 35 वर्सां फाटीं दिल्लो. तेन्ना सावन आयज मेरेन राज्यांत परिस्थिती बदलल्या. इंग्लडाक स्थायिक जावपाक गेल्ले आमचे खिस्ती भाव तशेच देशांतल्या राज्यांनी आनी परदेशांत कामा निमतान गेल्ले गोंयकार हांकां लागून निज गोयकारांची संख्या उणावल्या तर हाचे उलट परप्रांतियांची लोकसंख्या दिसपट्टी वाडत आसा.

आयज गोयांत पसरकार, पदेर, मेस्त, म्हाले, गंवडी, फळां विकपी, कपडे विकपी राजस्थानी, बंगाली, बिहारी, झारखंडी…! बाजारांत, बशींत, रस्त्यार कोकणी, मराठी सोडून बाकीच्यो भाशा कानार पडपाक लागल्यात. गोंयंची संस्कृती, भाशेची जतनाय करपाक आमका खरी गरज आशिल्ली ती राज्याखातीर विशेश दर्जो मेळोवपाची. ते खातीर मात आमी झुजलेच ना. परप्रांतियांच्या हुवांरात आमचे अस्तित्व नगण्य जावपाक लागलां, थंय भाशा – जांव कोंकणी, जांव मराठी- कशो  तिगतोल्यो? गेल्ल्या शिवराती दिसा द. गोंयांत चंद्रेश्वर- भूतनाथ पर्वताचेर हजारांनी शिवभक्त जमिल्ले तेन्ना कोंकणी उलोवपी फकत पुलीस आनी पुजारी तितलेच आशिल्ले. बाकीचे झाडून सगले शिवभक्त हिंदीत वा हेर भाशांनी उलयताले. तेन्ना आयज गोंयांत 100 टक्के लोक कोंकणी उलयतात हें फट. कोंकणी विशीं हुस्को करपाची चड गरज आयज आसा.