दाणया वागांच्या संवर्धनाची गरज

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

दाणयो वाग ही आमच्या देशांतल्या जंगलांची शान. पाचवींचार रानां, खळखळत व्हांवपी न्हंयो, घसघश्यांनी सकयल कोसळपी शेंकड्यांनी वझरे हाची गिरेस्तकाय हांगासर पळोवपाक मेळटा. आमकां जें सैमीक दायज मेळिल्लें आसा, तातूंत दाणयो वागाचो आसपाव जाता. पयलीं सावन हांगा रावपी लोकांनी दाणया वागाक देवाचें रूप मानलें, तो रानांनी आसप हातूंत समाधान मानलें. रानान वाग आसप म्हणल्यार त्या वाठाराची गिरेस्तकाय मानले. गांवागांवांनी वाग म्हणल्यार वाघरो देव मानलो. ताची फातरान कोरायल्ली मुर्ती थळाव्या खातीर उर्बा दिवपी अशीच आसताली. गांवांनी ग्राम देव आनी तांच्या पंचायतना भितर लोकांनी दाणया वागाचो आसपाव केलो. काणकोण, केपें, सांगें, धारबांदोडें, सत्तरी हांगा वाघरो देवाचीं देवळां पळोवपाक मेळटात. कांय वाठारांनी दरवर्सा वागाच्या फातराचे मुर्तीक पुजून लोक गांव जेवण घालतात. रिवणांतल्या कोळंब गांवांत पौश अमाशेक दाणया वागाच्या नांवान धर्मीक विधी करतात. पयलींच्या तेंपार लोकांनी दाणया वागाची शिकार केल्ली. पूण आयज आमी वन्यजीव संरक्षण कायद्या वरवीं वागाची हत्या करपाक बंदी घालून लेगीत ताची शिकार वा हत्या करपाच्या प्रमाणांक नियंत्रीत करपाक शकले नात.

आयज आमच्या देशांत दाणया वागाची हत्या वा शिकार करपाची संख्या वाडत आसा. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेंत वागाच्या हाडांक, कातडेक, दातांक, नाखटांक, रगताक, मांसाक वाडटी मागणी आशिल्ल्यान ताची चोरयां शिकार जाता. चीन सारक्या देशांत वागा संदर्भांत जायत्यो अंधश्रद्धा, गैरसमज पातळिल्ले आशिल्ल्यान थंयच्यान वागाच्या नाखटांक, हाडां खातीर लोकांची मागणी आसता. मागणी प्रमाण पुरवण करपाक मागीर दाणया वागांची हत्या वा शिकार करप देशाच्या विंगड विंगड वाठारांनी दिश्टी पडटा. 2014 ह्या वर्सा भारतांत 64 वागांक मरण आयलें, तातूंत बिहारांतल्या वाल्मिकी वाग राखीव वाठारांतल्या दाणया वागाक सैमीक मरण आयलें तर हेर वाठारांनी वागांची शिकार वा हत्या जाल्या. 2013 वर्सा, 63 दाणया वागांक मरण आयिल्लें. तातूंत कर्नाटकान 16 तर महाराष्ट्रान 9 वागांक मरण आयिल्लें. तामिळनाडून त्या वर्सा एकूच वाग मारिल्लो. पूण अंदूं दाणया वागांच्या मरणान वाड जाल्या. ‘टायगर नेट’ हांणी माहिती उजवाडाक हाडल्या, ते प्रमाण जे वट्ट 64 वाग मेल्यात, तातूंत 15 वागांक तामिळनाडूंत, 14 वागांक मध्य प्रदेशान मरण आयलां. तामिळनाडूंतल्या मदुमलाई वाग राखीव वाठारांत, 6 वागांक मरण आयिल्लें. वागां भितर आपापल्या वाठाराची राखण करपाक जीं झगडीं जाल्लीं तातूंतल्यान तीन वागांक मरण आयिल्लें, दोन वाग नरभक्षक जाल्ल्या संशया वयल्यान पुलिसांनी तांची गुळी घालून हत्या केली. तामिळनाडूंतल्या उटी हांगासर 23 जानेवारीक तर महाराष्ट्रांतल्या चंद्रपुर 19 जुलयाक वागांक मरण आयिल्लें. महाराष्ट्रांतल्या मेळघाट वाग राखण वाठारांत, 10 जानेवारीक 2014 वर्सांतलो पयलो तर गोंय- कर्नाटक सिमेचेर आसपी भीमगड अभयारण्यांत, डिसेंबराचे 28 तारखेक ह्या वर्साचो निमणो वाग गुळी घालून मारिल्लो. खरें तर 2014 वर्सांतलो डिसेंबर म्हयनो देशांतल्या वागां खातीर प्राणघातक थारिल्लो. कित्याक तर ह्या म्हयन्यांत 10 वागांक मरण आयिल्लें.

आयज दाण्या वागांची परिस्थिती दिसान दीस प्रतिकूल जायत आसा. आमच्या राष्ट्राचो प्राणी असो ताचो गौरव जाल्लो आसलो आनी देशाचें मान चिन्न म्हणून आमी ताका पळयत आसले तरी वागांचें वर्तमान आनी भविश्य हांगा सुरक्षीत ना. पांथेरा कुळां भितर सिंव, बिबटे, जग्वार आनी दाणया वागांचो आसपाव जाता. सायबेरियन वाग, कॅस्पियन, दक्षीण चायनीज, इंडो-चायनीज, मलायन, सुमात्रा, जावा, बाली वाग आनी बंगालचो वाग अश्यो वागाच्यो प्रजाती आसात. हातूंतल्यो कांय ना नपयत जाल्यात. भुतान, चीन, बांगलादेश, नेपाळ, म्यानमार, भारत हांगासर बंगालाच्या वागांचें अस्तित्व आशिल्लें. भारत – बांगलादेश हांचे मदीं आशिल्ल्या सुंदरबनाच्या इफळीच्या रानां भितर जी भारतीय दाणया वागाची उप-प्रजाती दिश्टी पडटा ती ‘सुंदरबनाचो वाग’ म्हणून नामनेक पावल्या. दर्यादेगेच्या खार्‍या उदकाच्या वाठारांत राबितो करप कठिण आसताना हांगा वाग शेंकड्यांनी वर्सां सावन रावताले. नुस्तें, कुल्ल्यो आनी उदकांतले ल्हान व्हड प्राणी खावन वाग जगताले. पूण आयज मनीस आनी दाणयो वाग हांचे भितरल्लो संघर्श तेंगशेर पावला आनी ताका लागून सुंदरबनान लेगीत वाग सुरक्षीत ना.

भारतांतल्या दाणया वागांची राखण जावची म्हूण आदली प्रधानमंत्री इंदिरा गांधी हांणी व्याघ्र प्रकल्पाक 1972 त सुरवात केली. 1973-74 त बंदीपूर, मानस, पालामाऊ, कान्हा, सिमलिपाल, कॉर्बेट, सुंदरबन, रणथंबोर आनी मेळघाट हांगा व्याघ्र प्रकल्पाच्या माध्यमांतल्यान दाणया वागांची राखण करपा खातीर जायते यत्न जाल्ले. आयज आंध्रप्रदेशांतल्या श्रीशैलमांत देशांतलो सगळ्यांत व्हडलो वाठार दाणया वागां खातीर राखून दवरला. इंदिरा गांधीन भारतांतल्या दाणया वागांची बरे तरेन राखण जावची म्हूण जो कितें वावर केल्लो तो तोखणाय करपा सारकोच आसलो. भारत सरकारान वागां खातीर राखीव वाठार अधिसुचीत करून तांच्या संरक्षणा खातीर विशेश पंगडांची थापणूक करूंक नाशिल्ली जाल्यार आयज दाणया वागांची परिस्थिती प्रतिकूल जावपाची. आमच्या कांय सरदारांनी, ब्रिटीश अधिकार्‍यांनी दाणया वागांची शिकार करप म्हणल्यार पराक्रमाचें प्रतीक मानिल्लें.

भारतांत 1875 ते 1925 ह्या पन्नास वर्सां भितर 80 हजार वाग आनी देड लाख बिबट्यांची शिकार जाल्या. 1873- 74 ह्या वर्सा नर्मदा न्हंयेच्या काठार इंग्लीश लेखक गॉर्डन क्यूमिंग हांणी 73 वाग मारिल्ले, जॉर्ज मुलेय ह्या ब्रिटीश अधिकार्‍यान 25 वर्सां भितर एकट्यान 400 वाग मारिल्ले. प्रिन्स ऑफ वेल्स 1921 त जेन्ना भारतांत आयिल्ले तेन्ना तांणी 17 वागांचो जीव घेतिल्लो. 1900 वर्सा भारतान 40 ते 50 हजार वाग आशिल्ल्याची नोंद मेळटाली. 1972 त जेन्ना वागांची गणना जाली तेन्ना देशांत 1800 वाग आसात. अशी माहिती मेळ्ळी आनी उपरांत सरकारान तांची राखण करपाचे नदरेन यत्न सुरू केले.

जून 20, 2011 ह्या दिसा त्या वेळाचे रान आनी पर्यावरण मंत्री जयराम रमेश हांणी तेन्नाचे मुखेलमंत्री दिगंबर कामत हांकां गोंयांतल्या म्हादय अभयारण्याक वाग राखीव वाठार म्हणून अधिसुचीत करपा खातीर प्रस्ताव धाडपाक सांगिल्ले. अणशी- दांडेली वाग राखीव वाठारांत 35 दाणये वाग तर भीमगड अभयारण्यांत 6 वाग आशिल्ल्यान म्हादय अभयारण्याचें रुपांतर वाग राखीव वाठार जाल्यार वागांचीच न्हय तर तरातरांच्या रानवटी जनावरां वांगडा गोड्या उदकाच्या स्त्रोतांचे, प्राणवायुची निर्मिती करपी रुखावळीची राखण जातली आशिल्ली. पूण, दाणया वागा परस मनीस आनी ताची उदरगत म्हत्वाची जाल्ल्यान वागांचें अस्तित्व दुर्बळ जायत वचत आसा.

फाटल्या पांच वर्सांच्या काळांत देशांत सगळ्यांत चड दाणया वागांक मरण आयलां. 2020 वर्सा जे 106 वाग मेल्ले तातूंत गोंयांतल्या वट्ट 4 वागांचो आसपाव आसा. सत्तरींतल्या गोळावले आपणालीं गोरवां मारल्यांत, ह्या रागान चार वागांची वीख घालून हत्या करपाचें प्रकरण आमच्या माणकुल्या गोंयांत दाणया वागांची परिस्थिती कितली भयानक जाल्या, हाचेर उजवाड घालता. 2021 त देशांत 127 वागांक मरण आयलां. गेल्या पांच वर्सांत भितर 2021त चड वागांक मरण आयलें. तातूंत मध्य प्रदेशा भितर 42, महाराष्ट्रांत 27 आनी कर्नाटकांत 15 वागांक मरण आयलें. जाणटेपणाक लागून, दुयेंसान, आपसांत जाल्ल्या लढायांनी, विजेच्या शॉकान, सांपळ्या भितर अाडकून, बुडून तशेंच गाडी, रेल्वेक धडक बसून वागांक मरण आयिल्ल्याचें सरकारान संसदे भितर स्पश्ट केलां. अशें आसले तरी आयज उदरगती खातीर आमी व्हडा प्रमाणांत रानटी जनावपांचो राबितो आसपी तांचो सैमीक अधिवास म्हणल्यार रानां कातरीत आसात. एका तेंपार जंय करड आसपी पठारां आशिल्लीं त्या जाग्यार उद्देगीक वसाहतीची थापणूक जाल्या. कड्डाचेर जगपी हरणां, गवे, भेकरीं, पिसय ह्या सारक्या जनावरांक खावपाक आनी पिवपाक मेळप कठीण जालां. ताका लागून वाग महाराष्ट्रांतल्या चंद्रपूर जिल्ल्याच्या वाठारांतल्या लोकवस्तींत येवन गोरवां मारपाक लागल्यात. तातूंतल्यान मनीस आनी वागांचो संघर्श तेंगशेर पावला.

कांय कडेन वाग आनी मनीस हांचे भितरलीं झगडीं सुरू आशिल्ल्यान परिस्थिती हाता भायर गेल्या. आयज जायत्या राज्यांनी व्याघ्रगणना चालू आसा. गोंयांत म्हादय आनी मोलेच्या संरक्षीत रानांनी पांचा परस चड वाग आशिल्ल्याचें स्पश्ट जालां. कोरोना सारक्या संकश्टा वेळार ऑक्सिजन सिलिंडरां खातीर बर्‍याच जणांक मरण आयिल्लें तेन्ना लोकांक ऑक्सिजन पुरवण कितली म्हत्वाची हें कळिल्लें. रानां आमकां निरंतर पिवपाचें उदक आनी ऑक्सिजनाची पुरवण करतात. जेन्ना एखाद्या रानांत वाग राबितो करता तेन्ना थंयच्या हरणां, गव्या सारक्या रानटी जनावरांची संख्या नियंत्रीत उरता आनी देखून शेतकार, बागयतदार हांच्या कश्टान उबारिल्ल्या शेताभाटांतली पिकावळ सुरक्षीत उरता. हुंवार, भुंयकाम, वादळां, ढगफुटी सारक्या सैमीक संकश्टा वेळार पाचवींचार रानां आमची राखण करतात. देखून अशा रानांची दाणयो वाग ही गिरेस्तकाय आनी सोबीतकाय आसा हें आमी विसरपाक जायना.