चित्त्यांक येवकार

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

एका काळार राजा- महाराजा, गिरेस्त लोक वागांची शिकार करताले. व्हडलो पराक्रम मानताले ताका. मागीर वागाचें कातडें, हरणाचीं, गव्याचीं मस्तकां, शिंगां वण्टी सोबयतालीं. आयजूय कांय राजवाड्यांनी हे पळोवंक मेळटा. नरभक्षक वागांक मारपी जीम कार्बेट सारके शिकारी हांगा जावन गेले. तांकां कोण कांय म्हणचो ना. पूण, फक्त टायमपास म्हूण वागांक मारपी राजाचें कितें? तांकां लागून वागांचेर हावळ आयली. वागांचो आंकडो देंवलो. 1900 उजवाडलें तेन्ना भारतांत 1 लाख वाग आशिल्ले. 1970 त तो आंकडो 1800 चेर पाविल्लो. फाटल्या सात वर्सांनी धाणें वाग वाडपाक लागल्यात. 2015 त ते 3200 आशिल्ले, आयज साडेचार हजारांचेर पावल्यात. पयर मध्यप्रदेशाच्या कूनो राष्ट्रीय अभयारण्यांत 8 चित्ते सोडले. ही येवकार दिवपा सारकी गजाल. अखेरेक 70 वर्सां उपरांत ते परते आयल्यात. मात तांची जतनाय घेवपाची जापसालदारकी राज्य सरकाराचेर आसा. 12 चौखण किलोमिटर आंवाठांत वण्टी बांदून चित्त्यां खातीर खास जागो तयार केला. तांचेर नदर दवरपाक खास कर्मचारीय नेमल्यात. पांच मादी आनी तीन नर अशे हे चित्ते परतून एक फावट आमच्या देशांत तांची संतत वाडयतले, अशी आस्त.
आयज आशियेंत फक्त इराण सोडल्यार हेर खंयच चित्ते नात. अकबराचे दरबारी दिव्यभानू सिंह हांणी आपल्या हस्तलिखितांत अकबरा कडेन एक हजार चित्ते आशिल्ले, अशें बरोवन दवरलां. आंकड्यांचेर विस्वास बसना. तो काळ 1556 ते 1605 मेरेनचो. हरणांची शिकार करपाक तांचो वापर जातालो खंय. उपरांतच्या काळांत सगलेच राजा चित्ते पाळपाक लागले. देखून रानांतल्या चित्त्यांचो आंकडो देंवलो. भारतांत चित्ते मेळनात म्हूण 1918 ते 1945 मेरेन राजांनी भायल्यान 200 परस चड चित्ते हाडिल्ल्याची नोंद आसा. कोल्हापुरच्या शाहू महाराजां कडेन पसून चित्ते आशिल्ले. स्वातंत्र्या उपरांत ब्रिटिशांक लागून लागिल्ले हे शौक उणे जाले. मध्य प्रदेशांतल्या एका राजान एक दीस तीन चित्ते मारले. घडये तेच निमणे चित्ते आसतले. 1952 वर्सा केंद्र सरकारान चित्ते सोंपल्यात अशी घोशणा केली. अशे तरेन आमी ह्या सुंदर प्राण्याचें भारतांतल्यान पुराय उच्चाटण केलें.
चित्तो हो तसो आक्रमक न्हय. तो रोखडोच माणसाळटाय बी. माजराच्या कुळांतलो हो प्राणी चड लोकप्रीय आसा, तो ताच्या वेगा खातीर. तीन सेकंदांत चित्तो वराक 103 किलोमिटर मेरेन वेग घेवपाक शकता. वराक 80 ते 130 किलोमिटर नेटान तो धांवपाक शकता. मात, ताची ही ‘फूल स्पीड’ मिनीटभर उरता. चडांत चड 500 मिटर. कांय वेळ रावन तो परत त्याच वेगान धांवपाक शकता. धांवतना तो केन्नाय मदींच 20 फूट लांब उडीय मारता. चित्त्याक वागा सारकी गरड घालपाक जमना. तो माजरा सारको म्यॅंव असो आवाज काडटा. गुरगुरता. ताका साडेचार किलोमिटर अंतरा वयली व्यक्ती, जनावर सारकें स्पश्ट दिसता.
आमी पयर हाडल्यात ते चित्ते आफ्रिकेंतल्या नामिबिया देशांतले. थंय साडेतीन हजारां वयर चित्ते आसात. 70 वर्सांनी चित्ते आयले म्हूण फक्त खोशी मनोवन उपकारचीना, तर तांची जतनाय घेवची पडटली. चित्त्यांचीं चडशीं पिलां हेर रानवटी सावदां खातात. तांची संतत वाडना ताचें फाटलें हेंय एक कारण. नामिबियांतल्यान आनीकूय चित्ते येवपाचे आसात, अशें थंयच्या चित्ता संरक्षण निधीची कार्यकारी संचालक लाॅरी मार्कर हिणें म्हणलां. केंद्र सरकाराच्या प्रोजेक्ट चित्ताची ती समन्वयक.
चित्ते तशे सोंपेपणी भारतांत येवंक नात. 1970 त इंदिरा गांधीन यत्न केल्लो. मात सर्वोच्च न्यायालयान परवानगी न्हयकारली. (आतां 2020 त परवानगी दिल्या.) जयराम रमेश रानां मंत्री आसतना 2010 त सगलें जाल्लें. 10 जागे पळोवन निमाणी कूनोचीच निवड केल्ली. पूण न्यायालया कडल्यान परतून न्हयकार मेळ्ळो. ताचे पयलीं 2005 त इराणांतल्यान एक मादी आनी एक नर चित्तो हाडपाचें थारिल्लें. कृत्रिम पद्दतीन ताची संतत वाडोवपाकूय शास्त्रज्ञ तयार जाल्ले. इराणान ऐनवेळार न्हयकार दिलो. उसरां कांय जायना आतां सकाळ जाल्या. आयल्यात त्या चित्त्यांक सांबाळूया आनी सगल्यांत म्हत्वाचें म्हणल्यार पोटाचे भुकेक ते लोकवस्तींनी येवचे नात, हेंय पळोवया.