भांगरभूंय | प्रतिनिधी
म्हादयचो मुद्दो ‘म्हादय उदका तंटो लवादा’ मुखार न्यायप्रविश्ठ आसतना केंद्र सरकारान कर्नाटकान सादर केल्लो कळसा – भंडुरा धरणांचो विस्तारीत प्रकल्प आराखडो (डी.पी.आर.) मान्य करप म्हणजे गोंय आनी गोंयकारांचो घात केल्ले भशेन… अशी भावना सर्वसामान्य गोंयकारां मदीं तयार जाल्या. आमच्या देशांत खंयचोय मुद्दो जेन्ना राजकी जाता तेन्ना ताचें रुपांतर एकाद्रें ‘चिवींग गम’ कशें जाता. एकदा तोंडांत घेतलें काय तें चाबडायत रावप. सुरवातेक बरें लागता. मागीर बेचव जावन उरता. म्हादयचो मुद्दो फाटलीं दोन दशकां सुमार चाबून चाबून चोथो जाला. आतां तो गिळ्ळो जाल्यार भलायकेक माल आनी भायर वडयत जाल्यार काय अर्थ ना. हे बाबतींत गोंय आनी कर्नाटक ह्या दोनूय राज्यांची अशीच गत जाल्या. मुळांत हो सगळो मुद्दो ecological वा पर्यावरणा कडेन संबदीत. तातूंत राजकारण आयिल्ल्यान ताका म्हत्व मेळ्ळें. शिवाय कांय बुदवंतांनी आपली बुद्दी लावन तो समाजीक, सांस्कृतीक बी करून ताका ग्लॅमर दिलें. तशें पळोवंक गेल्यार आमचे संस्कृतायेंत आमी खंयचेय न्हंयेक मातेचें स्थान दिलांच. तरी हांगा ‘माय म्हादय’ करून हो विशय सामको भावनीक करून वडयला. सामान्य गोंयकारांनी बाबड्यांनी भावूक जावन हो विशय आपल्या अस्तित्वाचो असो केला आनी फाटलीं कितलीशींच वर्सां ते हो विशय काळजा कडेन घेवन बसल्यात. विशय भावनीक जालो म्हूण हरकत ना. पूण कितें तेंच तेंच झरोवपाचें? तेंय बी अर्धसत्य? सत्य जाणपाचो कोणें यत्न केलोच ना. खंयच्या तरी बुदवंतान सांगलें, कर्नाटक थंय धरण बांदता आनी तें जालें जाल्यार आमची न्हंय सुकतली. आमचें अस्तित्व सोंपतलें….” आमकां हें पटलें, आमी हें सामकें सत मानलें. आनी आमी लागले म्हादय म्हादय… करपाक! पुंगीवाल्याची काणी कशी. गोंयांत प्रत्येक मळार कांय पुंगीवाले आसात. ते पुंगी वाजयतात तशें तांचे फाटल्यान आमी धांवतात.
म्हादयचेर कर्नाटकांत धरण बांदलें जाल्यार गोंयचेर ताचे कितें दुश्परीणाम जातले हाचो पाढोच धरण विरोधी लोक वाचतात. म्हणजे हे तर्क फकत हेच न्हंये बाबतींत लागू जातात? जगांत हेर कडेन धरणां नात? एक गजाल समजून घेवपाक जाय. धरण आसूं, बोगदो आसूं वा आनी कसलेय तरेचो मानव निर्मीत प्रकल्प, ताचें पर्यावरणाचेर दुश्परिणाम जाताच. धरणांचे इतले खर परिणाम आतां कळपाक लागल्यात की कांय कडेन ‘ब्रेक द डॅम’ सारक्यो चळवळीय सुरू जाल्यात. हाचो अर्थ आमी संवसारांतलीं सगळीं धरणां मोडटलें? ना. शक्यच ना तें !
दुसरी गजाल, कळसा – भंडुरा प्रकल्प जालो जाल्यार म्हादय न्हंयेंत उदक देंवचे ना, अशें ते सांगतात. ती सुकून वतली आनी गोंयांत उदकाची खर उणीव जातली अशेंय ते सांगतात. कृष्णा न्हंयेची देख घेवया. पश्चीम घांटांत उदेवपी ही न्हंय बंगालचे खाडयेंत सोंपता. हे न्हंयचेर स्रोता सावन मुखा मेरेन धरणांची माळ आसा. जर स्रोताचेर धरण बांदून न्हंय सुकिल्ली जाल्यार फुडलीं धरणां बांदपाक मेळचींच नासलीं. उदक येता म्हणुनूच धरणां बांदून तें आडावंक मेळटा न्ही. बरें. कृष्णा म्हूण व्हडली न्हंय. ती देख हांगा लागू जायना. हांगा आमी काळी नदीची देख घेवया. काळी नदी आनी म्हादयची सामकी समान परिस्थिती. दोनूय न्हंयो सुरवातीक उदेंते वटेन व्हांवतात आनी मागीर वळण घेवन अस्तंते वटेन येतात. दोगांयची लांबाय लेगीत समान अशी. काळी नदीचेर उगमा कडेन सुपा सारको मोटो धरण प्रकल्प बांदला. मागीर फुडें नदी सुकली? प्रवाह थांबलो? ना. अशें कशें? कारण, न्हंयेक फकत एकूच स्रोत आसना. ती सरळ रेशा न्ही. मुळा पासून मुखा मेरेन पावसर कितलेशेच ल्हान व्हड वझरे न्हंयेत उदक दित आसता. आमची म्हादय तर effluent stream (भोवप्रवाही धारा). पोंदचो जांभो फातर आपल्या पोटांतलें उदक म्हादयंत भरीत आसता. मागीर कर्नाटकान धरण बांदल्यार म्हादय कशी सुकतली? हाचो अर्थ, कळसा भंडुरा जांव वा ना जांव, गोंयांत येवपी म्हादयच्या उदकांत कांयच फरक पडपाचो ना.
तिसरी गजाल ते म्हणटात, धरण बांदल्यार गोड्या उदकाची मात्रा देंवतली आनी मांडवीची खारसाण वाडटली. पयलीं म्हणल्यार न्हंय पात्रांतली खारसाण दर्याचें उदक न्हंयंत खंय मेरेन पावता ताचेर आदारिल्ले आसता. न्हंयंत येवपी गोडें उदक क्षारताय कंट्रोल करता हातूंत दुबाव ना. पूण तो एकूच फॅक्टर न्हय. आनिकूय गजाली आसतात. दर्याचें उदक मांडवींत गांजे मेरेन पावता. ताच्या फुडें वचना. कारण ताचे फुडलो वाठार जागतीक समुद्र पातळी परस वयर आसा. खारें उदक थंय वयर कशें चडटलें? म्हादयच्या खाडी पात्रांतली खारसाण हरशी म्हण गिमाळ्या दिसांनी चड आसताच. कारण पॅनीनसुलार भारताच्या हेर न्हंयां भशेन मांडवी सुद्दा ‘मौसमी’ (seasonal) न्हय. पावसा खातिरूच तिचें पात्र उदकांत भरिल्लें आसता जें क्षारताय कमी करता. पूण तें गिमाळ्यांत सुकता.
एक भिरांत कळसा- भंडुराचे बाबतींत म्हाका दिसता ती म्हणल्यार उदकाच्या प्रवाहांत जावपी बदल. खंयच्याय पाणलोट क्षेत्रांतलें उदक शेजारच्या पाणलोटांत वळोवप हो मोटो जुगार. पर्यावरणीय नदरेन घोडचूक ती. त्या वाठाराचें भूजल चक्रच हालता. पूण काळांतरान नव्या भूजल परिस्थिती कडेन सैम जुळोवन घेता. खूब वेळ घेवपी प्रकिया ती. निसर्ग हळू हळू नव्या परिस्थितींत समरस जाता.
सगळ्यांत म्हत्वाचें म्हणल्यार कळसा – भंडुरा प्रकल्प पर्यावरणीय अती संवेदनशील भीमगड अभयारण्या भितर आस्पावता. थंय ज्यो ‘एनडॅमीक’ प्रजातीं आसात त्यो सोंपल्यो जाल्यार मात तें कायमस्वरुपी लुकसाण आसतलें! ह्या एकाच विशयाचेर म्हाका कळसा- भंडुरा जावपाक जायना अशें दिसता. आनी तोच मुद्दो आंतरराष्ट्रीय पांवड्यार राजकी जावपाक जाय. नाजाल्यार आमकां कळसा-भंडुरा लागच ना.
म्हादय ही आंतर राज्य न्हय. कायद्यान जितल्या उदकाचो अधिकार कर्नाटकाक मेळटा तितल्याच उदकाचेर ते दावो सांगतात. पुंगीवाल्यांनी आमकां गोंयांत तो सामको भयानक कसो करून दाखयला. ते वटेन कर्नाटकांतय सोयी प्रमाण हो विशय वेंचणुके वेळार वयर सरता. राजकारण्यांनी हें सारकें हेरला आनी ते ताचो वापर करतात. फरक इतलोच की तांचे राजकारणी म्हादय’ च्या विशयांत एकठांय येतात तर आमचे हांगा एकामेकां मदीं कोफुसांवां करीत रावतात. कोणाक गांभीर्य ना. कळसा- भंडुरा प्रकल्प पुराय जावप म्हणजे गोंयकारांची हार न्हय आनी कर्नाटकाचें जैतय न्हय. जे लोक कळसा- भंडुराचो विरोध करतात ते लोक तेच म्हादयचेर प्रस्तावीत चरावणें धरण प्रकल्पा संबंदान ‘ब्र’ सुद्दा काडिनात. पुंगीवाल्यान पुंगी वाजोवन आमकां गुंगी दिल्या. मातशें शुद्धीर येवपाक जाय आनी फुडलें पावल उखलपाक जाय. नाजाल्यार चव सोंपिल्ले चिवींग गम चाबडायत रावया.
पुरूशोत्तम वेर्लेकार
9923932634
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
