गोंय – दर्यावेळे पलतडीं…

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

फाल्यां दायज दीस. संवसारीक पातळेचेर 18 एप्रील  दायज दीस म्हणून मनयतात. दायज म्हणजें नेमकें किदें? हो दीस मनवपा फाटलो हेतू किदें? गोंयांत अश्यो कितल्यो  इतिहासीक वास्तू  सरकारमान्य दायज म्हणून मान्यताय मेळिल्ल्यो आसात? लोकांनी नागरीक म्हणून तांची जतनाय कशी घेवं येता? सरकाराची किदें जापसालदारकी आसता हें पळोवया.  

खूब काळा सावन चलत आयिल्ल्यो प्रथा, पोरण्यो म्हत्वाच्यो वस्तू, इतिहासीक वास्तू, काणयो, लोकसंपदा हांकां ‘दायज’ मानतात. आमकां समृद्ध वारसो आसा.  इतिहासीक दायज दोन प्रकारांत मांडटात: 1. मूर्त (tangible) 2. intangible (अमूर्त).  मूर्त म्हणजे ज्यो आमकां दिसतात त्यो गजाली. देखीक, स्मारकां, धर्मीक स्थळां, पोरण्यो सदच्या वापरांतल्यो वस्तू, मुर्ती, नाणी. अमूर्त म्हणजे ज्यो आमकां दिसना पूण इतिहासाचे नदरेन खूब म्हत्वाच्यो आसात अशी गिन्यान संपदा. देखीक, चाली रिती, काणयो, म्हणी-ओपारी, गिता, पक्वान्न तशेंच कसल्याय हस्तकौशल्याची तरा. 

पर्यटनाच्या क्षेत्रांत खूब नामना मेळयल्लें राज्य म्हणल्यार आमचें गोंय. हांगच्यो वास्तूरचना भारत देशा परस वेगळ्यो आसात. विंगड रिती-पद्दतीचो मेळ जावन गोंयची वास्तुकला तयार जाल्या. पर्यटक गोंयचें सैम आनी लोकजीण अणभवपाक येतात. गोंयच्यो इतिहासीक वास्तू म्हणल्यार नदरे मुखार सगळ्यांत पयली येता ती ओल्ड गोवा चर्च वाठार, कवळे – मंगेशीचीं देवळां, स्वताचो इतिहास, मनभुलवणी वास्तू रचना हाका लागून संवसारीक पातळीचेर गोंयाक नामना मेळ्ळ्या. 

खंयचेंय इतिहासीक स्थळ फामाद जावपाक वेगवेगळीं कारणां आसता. कांय स्थळां धर्मीक म्हत्वाक लागून प्रसिद्ध जातात आनी थंय लोकांची येणावळ वाडटा.  कांय वास्तू स्थळां तांच्या भव्य दिव्यता तशेंच तांच्या आगळ्यापणाक लागून लोकांच्या ‘बकेटलिस्टा’ चेर पावतात जशे की गुजरातची राणी कि वाव, आग्राचो ताजमहाल, अजंठा एलोराच्यो गुफा. कांय वास्तू ह्यो इतिहासीक घटनांच्यो मूक साक्षीदार आशिल्ल्या कारणान पर्यटक तांकां भेट दितात – गोंयचे बाबतींत मडगांवचे दामोदरा सालाक, राशोल सेमिनारीक स्वामी विवेकानंदांन भेट दिल्ली म्हणून जायते लोक स्वता थंय भेट दिवपाक येतात. 

इंटरनेट, सोशल मिडियाच्या काळांत ‘इंस्टाग्रामेबल’ हो एक दृश्टीकोन जगा मुखार आयला. म्हणजे किदें तरी नवे – लोकांनी पळयल्ल्या वा अणभविल्ल्या गजाली परस किदें तरी वेगळें करप म्हणजे चड प्रसिद्धी मेळूं येता (वायरल जावप). ताका लागून लोक नवे नवे जागे सोदत आसतात. हाली ‘म्हायती सहलींची’ ओढ लोकांक लागल्या. आपल्याच राज्यांतल्यो विसर पडपाक लागिल्ल्यो वास्तू वा सदच्या नदरेन पडपी थळां बद्दल सुद्धा लोकांक चड माहिती घेवपाक आवडटा. हाका लागून झर्मे, सत्तरींतल्यो गजलक्ष्मी मुर्ती, पानसाय मळाचीं प्रस्तर चित्रां (रॉक आर्ट), लोलयेचो बेताळ, पत्रादेवीचें स्मारक अशा थळांचेर सुद्धा पर्यटक पावपाक लागल्यात. 

इतिहासीक थळां हीं आमचे अर्थवेवस्थेचो एक व्हडलो खांबो. जायत्या जाणांक तांकां लागून रोजगार वेवस्था जावं येता. तांचीं स्वच्छताय आनी सुरक्षा ही सगळ्यांची जापसालदारकी. एक हातभार म्हणून सरकार आपले परीन अर्थीक, कायदेशीर संरक्षण दिता.  ह्या संरक्षणाचे तीन प्रकार : 

1.  युनॅस्को जागतीक दायज स्थळ – संवसारीक पांवड्याचेर म्हत्वाचें थळ पोरणे गोंयची इगर्ज संकूल गोंयचें युनॅस्को रक्षीत स्थळ. सह्याद्री पर्वत रांगेकूय सैमाचे नदरेन ‘वर्ल्ड हॅरिटेज सायट’ म्हणून दर्जो मेळ्ळा. दक्षीण गोंयांतल्या पणसायमळाचीं प्रस्तर चित्रां, रत्नागिरी वाठारांतल्या प्रस्तर चित्रां बरोबर कोंकण petroglyphs म्हणून नामांकन मेळ्ळा (आजून दर्जो दिवंक). 

2. भारतीय पुरातत्‍व सर्वेक्षण (Archaeological  survey of India – ASI ) ही केंद्र सरकारची एक संस्था. देशाच्या पातळी चार म्हत्वाच्या थळांक ASI सांबाळटा. ओल्ड गोवा चर्च, आग्वाद किल्लो, तांबडी सुर्लाचे महादेव मंदीर, कुर्डीचे महादेव मंदीर, चांदोर महादेव मंदीर, उत्खनन थळ, साफा मस्जीद फोंडें, हरवळे गुफा,  हीं थळां  ASI गोवा सर्कलाच्या देखरेखी खाला आसात. 

3. राज्य सरकाराचें पुरातत्व खातें : गोंयच्या पुरातत्व खात्याच्या देखरेखी खाला 51 थळां आसात. कांय देखी : हळर्ण किल्लो, काबा द राम किल्लो, सप्तकोटेश्वर नार्वे मंदीर, कोटी तीर्थ तळी – दिवार, राशोल किल्ल्याचो उरिल्लो भाग, रिवणाची गुफा, जैन बसदी बांदोडा, जैन बसदी कुडणें, केळशीचे ध्वस्त केल्ले शांतादुर्गेच्या देवळाचो वाठार. 

गोंयची माती, खूब पडपी पावस हाका लागून गोंयांत भव्य दिव्यताय आशिल्लीं थळां कमी आसात. पूण दरेकाची स्वताची अशी एक विविधता आसा वा इतिहासांतल्या एका म्हत्वाच्या काळाचे ते साक्षीदार आसात. रिवणाच्या साध्या निसर्गीक गुफेचो उपयोग बौद्ध पंथाच्या लोकांनी एका काळार केल्लो आनी ताची गवाय लागसर मेळिल्ली बुद्धाची मुर्ती (आतां गोंय वस्तुसंग्रहालयांत आसा) दिता. तांबडी सुर्लाचे महादेव मंदीर हें  मंदीर स्थापत्याचें पुर्तुगेजांच्या तावडींतल्यान वाचिल्ले  काळ्या पाशाणांतलें एकमेव उदाहरण. सरकारची इतिहासीक थळ म्हणून मान्यताय मेळपाक जायते मापदंड आसता, आनी ती पूर्ण प्रक्रिया जावपाक वेळ लागू येता. पूण इतिहासीक थळांचें संवर्धन जावपाक राजछत्रा परस मोटो वांटो लोक उखलूंक शकतात.  पुनर्स्थापना वा सुदारणा करप, हें सरकार तशेंच सरकाराच्या आदारान वेगवेगळ्यो संस्था हें काम करूंक शकतात पूण सगळ्यांत म्हत्वाचें म्हणजे नितळसाण, पर्यटकांचे सुविधे खातीर साधनसुविधा, माहिती दिवपाक लायिल्ले बोर्ड तशेंच user interfaces जातूंत ह्या थळां बद्दल वेगवेगळें माध्यम वापरून लोकां मेरेन माहिती पावोवं येता. लोकांक फाटल्या काळाचो अभ्यास करूं येता.  

कांय पर्यटक गोंयांत दर वर्सा येतात तशेंच गोंयच्या थळाव्या लोकांक सुद्धा न पळयिल्ले गोंय पळोवंक आवडटा तांच्या खातीर गांवगिऱ्या वाठारांतल्या थळांची दुरुस्ती केल्यार गोंयचो इतिहास भरपूर लोकां मेरेन पावतलो तेच बरोबर अर्थीक मदतूय जातली.

गोंय म्हणलें की संवसारभर फक्त दर्यादेग आनी कांय प्रसिद्ध थळां इतलेच मर्यादीत दवरिनासतना, गोंयभर आशिल्लीं थळां सुद्धा जगा मुखार हाडपाक जाय. जर तांकां सरकाराचें इतिहासीक दायज म्हणून दर्जो मेळूंक नासत जाल्यार तो मेळोवन दिवप गरजेचें आसा. गोंयचीं थळां, जशे किल्ले दिसपाक खूब ल्हान आसात. पूण ते कमी उंचायेचेर बांदपाक कारणां आसात. त्या किल्ल्या बद्दल सांगपा सारख्यो जायत्यो काणयो आसात. लागीं लागीं आशिल्ल्या चार-पांच गांवच्या थळांचें मेळून एक बरें टुरिस्ट सर्कीट करूं येता, जाका लागून बरे तरेचे पर्यटन विकल्प मेळूंक शकता. 

गोंयच्या  तरनाट्यांनी फुडाकार घेवन गोवा बियॉण्ड बीचेस अशें टुर पर्याय सुरू केल्यात. तांकां लागून गांवगिर्‍या वाठारांत पर्यटन थळांच्या लागीं विकास जावपाक लागला. जे लोक पर्यटन, इतिहास अभ्यास अशा क्षेत्राक जोडिल्ले नासल्यार लेगीत ते सोशल मिडियाचेर ताचें दस्तावेजीकरण करूंक शकता. जाका लागून ह्या थळांची नोंद जावन खूब लोकां मेरेन पावतली.  गोंय खूब सुंदर आसा. हे सुंदरकायेचें एक कारण म्हणल्यार ह्यो दायज सुवाती. ताची जापसालदारकी आमी सगळीं घेवया.

सावनी शेट्ये मळीक  

7776887807