क्रिस्तांव घराबो : एक इतिहासीक दस्तावेज

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

—————–

कादंबरी म्हळ्यार कितें? एक लांब काणी, जी काल्पनीक विचारांतल्या घडणुकांनी विणिल्ली आसता. कोंकणी भाशेंत तिका आमी कादंबरी म्हणटात. रोमान्स हिका कोंकणींत आमी रोमान्स म्हणटात अशी व्याख्या कोंकणींतले ज्येश्ठ लेखक तोमाझीन कार्दोज दितात. मुळांत रोमी लिपयेंत क्रिस्तांव घराबो ही पयली कादंबरी 1911 वर्सा एदुआर्द जुजे ब्रून द सौज हांणी बरयिल्ली. उपरांत त्या तेंपार बी. जे. फ्रान्सिस जेनेरोसा, एस. एस. दे जेजस डायस, जॉपिम इनासियो कांपोस, एस. रोमिडेओस, आंतोनियो व्ही दी क्रूझ, कारिदादे दामाससिनो फर्नांडीस हांणी हो प्रकार खूब केळयलो.

बरोवप्याची वळख 

कोंकणी कादंबरेचो पाय एदुआर्द ब्रून द सौज ऊर्फ एजोब्रृदेजा हे म्हान व्यक्तीचो जल्म 07 आॅक्टोबर, 1836 दिसा बार्देसांतल्या अस्नोडें गांवांत जालो. थोडो काळ ते रायतूर सेमिनारीचे विद्यार्थी आसले. कांय गैरसमज जाल्ल्यान तांणी शिक्षण सोडलें. त्या उपरांत ते पुण्यांत गेले. थंय तांणी एका फोटग्राफी मळा वयल्या आस्थापनांत काम केलें. कांय जाणकारांच्या मतान तांणी अर्द्यारूच सेमिनारी सोडून सोसिएदाद दु सांतासिमु साक्रामेंतु (सोसायटी आॅफ होली साक्रामेन्त) दाबुळ, मुंबय स्थापन केली. एदुआर्द ब्रून द सौज हांकां पुर्तुगेज भास बेस बरी येताली. पत्रकारितेच्या मळार कोंकणी भाशेक प्रोत्साहन आनी मान दिवपाचें स्रय सौजबाबाक दिवंक जाय. पणजेच्यान उजवाडा येवपी ऊ हेराल्द ह्या दिसाळ्या खातीर ते नेमान बरोवप करताले. म्हत्वाचें म्हळ्यार एजोब्रृदेजा ह्या नांवान तांणी कोंकणींत साबार लेख बरयले. तांकां कोंकणीचो पयलो पत्रकार आनी संपादक म्हणून मानतात. ‘उदेंतेचें साळक’ हें कोंकणींतलें पयलें नेमाळें. हें नेमाळें तांणीच पुणे शारांतल्यान 2 फेब्रुवारी 1889 दिसा सुरू केलें. ह्या नेमाळ्या वरवीं बार्देसी कोंकणीतल्या व्याकरणां विशीं तांणी खूब तेंप मेरेन बरोवप केलें. पूण 1884 वर्सा नेमाळें बंद पडलें. देखून हें कोंकणीचें व्याकरण पूर्ण करप शक्य जालें ना. तांणी आपले बरपावळींतल्यान कोंकणी भास आनी कोंकणी साहित्य गिरेस्त केलें. त्या भायर इंग्लीश, कोंकणी सोडून दुस-या भारतीय भाशांचे ते जाणकार आसले. तांणी खूब पुस्तकां रचल्यांत. उल्लेख करपाचोच आसत जाल्यार 1889 वर्सा तांणी बरयिल्ली ‘एव्ह आनी मारी’ ही कादंबरी. 

तांणी आपले लिखणेंतल्यान 1897 वर्सा दोत्रिना क्रिस्तां, 1898 वर्सा क्रिस्तांवाची दोत्रिना गोंयचे भाशेंत, 1901 वर्सा पियेदाद सायबिणीचीं गायनां, 1905 वर्सा खुशालपणाचो घराबो, पस्तीस कुंवर हीं पुस्तकां रचल्यांत. कोंकणी भाशेक तांणी दिल्ले कोंकणी कादंबरेचें देणें खूब म्हत्वाचें आसा. 1911 वर्सा बरोवप्याच्या मरणा पासत ही कादंबरी उजवाडा आयली. बरोवप्यान ही कादंबरी खूब कश्ट आनी त्रास घेवन बरयल्या. तेन्ना रोमी लिपयेंत कसलेंच प्रमाणीकरण नासलें. 1901 वर्सा प्रिमेरिया कार्तिल्हा दो मारियानो ह्या पुस्तकांतल्यान हो नवो क्रम मांडलो. तो क्रम वापरून पुस्तक छापचे खातीर बरोवप्यान आपले परीन एक लिपी तयार करून ‘तिपो ग्राफिया मारियान’ हो छापखानो स्थापन केलो. उपरांत ते लिपयेक मारियानो अशें नांव दिलें. हें सगलें बरोवप्यान आपले ‘क्रिस्तांव घराबो’ हे कादंबरेचे प्रस्तावनेंत सांगलां.

कथाबीज 

एकाद्रो बरो कादंबरीकार आपले प्रतिभाशक्तीन घडणुकेंत वास्तवीक आनी काल्पनीक रंग भरता. हें करतना तो सैम, समाज आनी संस्कृताय ह्या घटकांचो आधार घेता. सौजबाबाले कथेंत समाज आसा, पूण सैमाच्या वर्णनांचो तसोच संस्कृतायेचो यथार्थ वापर जाला. देखून ती वाचप्याक भ्रमनिरास करिना.

कथानक

घडणुको, प्रसंग आनी पात्रांच्यो कृती, सभाव ह्या गुणांनी कादंबरेचें कथानक मुखार वता. ही कादंबरी आयचे तरणाटे पिळगेन मुजरत वाच्ची. हें कादंबरेचें कथानक आयच्या कांय कादंबऱ्यां भशेन ‘नवे बाटलेंत पोरणो सोरो’ अशें ना. ‘क्रिस्तांव घराबो’ ही कादंबरी क्रिस्तांव लोकांनी धर्माच्या तत्वाचेर आनी विस्वासाचेर रावन कशे तरेन जियेवंक जाय हें सांगता. हे कादंबरेंत तेन्नाची समाजीक जीण आनी संस्कृताय हाचें गिन्यान मेळटा. एक इतिहासीक ठेवो वा दस्तावेज म्हणून ‘क्रिस्तांव घराबो’ ही कादंबरी कोंकणी साहित्यांत अज्रंवर जाल्या म्हणपाचो अभिप्राय ज्येश्ठ लेखक एन. शिवदास दितात. 

पात्रचित्रण

पात्रचित्रण हो कादंबरेचो म्हत्वपूर्ण घटक आसता. कथा आपलो आशय मुखार व्हरता जाल्यार कादंबरी पात्रांची वृत्ती, कृती, विचार, कल्पना, संवेदना, जीवन दृश्टी आनी उक्ती भावना ह्या सारके गूण खेळयता. हे कादंबरेंतलीं सबीन, पास्कू, ज्यानी, लुर्इस, कायतान भाटकार, पादविगार, शिवा तांडेल, रामा भाटकार, जुजे आनी हेर पात्रां वाचप्यांच्या दोळ्यां मुखार उबीं करपांत ब्रूनो सौजबाब येसस्वी थारला.

वातावरण निर्मिती

कथेंत थळां-काळा वांगडाच समाजीक, भुगोलीक आनी संस्कृतीक अशें वातावरण जाय आसता. तेंवूय सौजबाबान हे कादंबरेंत बरे भशेन केळयलां.

संघर्श

बऱ्या – वायट घडणुकांतल्यान संघर्श उबो रावता. पूण हे संघर्श उबे करपांत सौजबाब खंयच खर्शेल्लो दिसना. देखीक हो उतारो पळयात –  जोशे मागोळ वाडणार जाणांत. कायतू एक पावटीन बोदोल्लोलो आनी अशी ताची जीण आसली की पा. विगार लेगून ताका मान दितालो, जरीय भायल्यान दकय नुलो. आतां तो इगर्जेत आसतच, इगर्जेच्या चाकराच्यान आपल्याक जाय तशें करूं नोजो आसलें. अदीक करून कुजनेराच्यान, जो कितेंय करून ताका थंयचो निकळावंक सोदतालो आनी जायते पावटी कुराक आनी विगाराक ताच्यो केशी सांगो, पूण जेदना, ते दोगांयकूय बोरे करूं ओळखताले, तेदना तो सांगता तें कानार धरी नातले.

एक दिसा ताणें एक कुसलोलो हुंदर हाडलो आनी कायतू विगाराक आनी कुरांक जेवंक आपवंक गेलोलो तेदना आलमारींत धुलेल्यो बश्यो आनी हेरी वस्तू आसल्यो, तांतूं घालो आनी आपूण वोगीच वचून कुजनांत बोसलो. सगले रेफेयतोरींत घाण जालां. गाय म्हूण जें ऊतर सरतच, हातांनी नाकां दामून धरून आनी शी शी म्हुणून, हें कितें जालां गाय म्हूण चवकशी करूंक लागले… (पान-79) ह्या धाकटुल्या कथानकांतल्या घडणुकांनी संघर्श आशिल्ल्यान वाचप्यांची उमळशीक वाडटा आनी खात्रेन कादंबरी वेगळ्या मोडणार पावता. 

संवाद

संवाद हे सदांच चटपटीत, आकर्शक आनी भावनाशील आसूंक जाय. ते कथेक वेगळी उंचाय मेळोवन दितात. अशेच संवाद सौजबाबाले कादंबरेंत वाचूंक मेळटात. सगली घडणूक संवादांतल्यान उबी करपांत लेखकाक येस आयलां. देखीक – पाद्र विगार आनी ज्यानी गजाल करीत भायर करले. माकशी आदीं इनेज बाय इगर्जेतली, भायर सरलेली आनी तांचे फुडें चलताली, पूण पयस आसली. पाद्र विगार आपली गोजाल चलोवन म्हुणटा-

हें जबर बरें आसलें. 

पूण तो तरीय आडखळी हाडटा? तो न्हवरो बामण नूं?

बामण नूंय? तूं ताका अळकतलोय. दोतोर कोस्तांस.

दोतोर कोस्तांस दिवाडेचो?

हय.

म्हाका दिसोना, ताचे सारको दुसरो न्हवरो सगल्या गोंयांत आसत सो.

– हें तो समजनां, तो सांगता ताचो कोण एक पुर्लज घांटकार आसलो म्हूण, आनी ताचे आवयचो आजो अव पणजो मोसमीक काजार जालोलो, आनी हे भाशेन ताची कुळी सारकी नूंय म्हूण….(पान-19)

भास शैली

कथेचें कथानक हें भाशेचे मजतीन साकारता. पूण सौजबाबाची भास जरीय बरी आसली तरीय वाचप्यांक आनंद दितना म्हजे सारको वाचपी खर्शेले बगर रावना. कारण तांचे भाशेंत अळंकारीत म्हणीं, ओपारी आसा. जरीय ही भास कोंकणी आसली तरीय तातूंत पुर्तुगेज उतरां शिंवरल्यांत. दरेका पानार पुर्तुगेज उतरां जाणवतात. ही तांची भाशेची तांक दाखयता. देखीक – सिन्योर, लुगट, ग्रास, सोरूकुमदारा, एतसेत्रां दीं.

आमचे भाशेंतली दोतोन्नीची शिकवण मेळटा – हांव पातकी उचारून संगता सोरूकामादार देवाक, भागेवंती सोदांच आंकवारी मरयेक, बडव्या सं मिंगेलीक, सां जुआंव बावतिस्ताक, पोस्ता आनी सां पेद्रू, आनी सां पावलांक समेस्तां भगवंताक आनी करन्यानी करून, म्हजो अपराध, म्हजो अपराध म्हजो थोर अपराध म्हुणून प्रातां भागेवंती सोदांच आंकवार मरयेक…(पान-71)

वजनादीक मुद्दे

सौजबाबान कादंबरेचो माथाळो खूब सुंदर वेंचला. कादंबरी विशयाक धरून मुखार वता. सौजबाबाची सुचकताय हो खाशेलो गूण. हे कादंबरेंत मोग, सुंदरताय आनी प्रतिकृतीचीं वर्णनां करतना खंयच पोजडेपणां वा बुरशेपणां दिसनात. हेच गूण सौजबाबाक व्हड कादंबरीकार करतात. ही कादंबरी सांगता उणें पूण सुचयता चड. ‘क्रिस्तांव घराबो’ ही कादंबरी कोंकणी सर्जनशिलतायेचे बुन्यादीचो एक चिरो अशी उपमा तिका आमच्यांनी दिवं येता. हे कादंबरेचो कॅनव्हास खूब व्हड आसा. तातूंत कथानकाचे आनी उपकथानकांचे फांटे, पात्रांची मर्यादा आनी घडणुकांक शीममेर ना. वर्णनां, चित्रणां थळावी जाल्ल्यान आपलींशींच दिसले बगर रावनात. देखून हेच खातीर ही कादंबरी कोंकणी साहित्यांत मैलाचो चिरो आसा म्हळ्यार चूक थारचें ना. 

विशाल सिनाय खांडेपारकार

9850465365