कोंकणी म्हणी जिविताचो नितळ हारसो, आपलें सभावाचें रूप जाय तेन्ना नियाळचें

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

म्हणी म्हळ्यार विचार, मुल्ल्यां आनी अपेक्षा हांकां चालना दिवपी एक खडेगांठ माध्यम. म्हणी मनीस कुळयेचे विश्वास आनी अणभव उक्तायतात. म्हणी मनीसकुळये भोंवतणीच केंद्रीत जाल्ल्यान मनश्याचे सगळे सभावगूण तांतूत आसपावतात ह्याचें अपरुप दिसना. कोंकणी मनशाचो सभाव तांच्या म्हणींतल्यान उक्तो जाला म्हळ्यार अतिताय जांवची नां.
मनीस सभाव दाखोवपी कोंकणी म्हणींचो अभ्यास करतगीर आमकां मनश्याचो अहंकार, आळशीपण, आपसुवार्थ, नसाय, आस्था, ओड, निराशा, भेदभाव, मोग, राग अशें जायतें दिसून येता. मनश्याचे सभावगूण ताचे आंगांत तो जिवो आसासर उरतात. म्हणणीच आसा ‘जाल्ल्याचो सबाव मेले बगर वचना’!. भुरग्याभितर ताचे आवय बापायचे सभावगूण आपसूकच येतात. ‘जाती तशी पिती आनी खण तशी माती’ ही म्हण सगळें सांगून वता. ‘नडीचें वता, पूण बडीचें वचना’ हिवूय ह्याच अर्थाची आनीक एक म्हण.
आमकां समाजांत विंगड विंगड तरांचे सभावगूणाचे मनीस मेळटात. शाणे, चडशाणे, अती शाणे, देडशाणे. ह्या शाण्यांचे कोंकणी म्हणींनी बेसबरें वर्णन केल्लें दिसून येता. ‘चड शाणो तीन कडेन घाणटा’, ‘चड शाण्याक फातरा शीत’, ‘चड शाणो ताचो बैल रिकामो’ आदी…
शाण्या वांगडा आमकां पिशेपणाचेरुय आदारिल्ल्यो म्हणी मेळटात. ‘पिश्याक पिंपळ दाखोवप’, ‘पिश्या हातांत दिली चूड, पिश्यान काडली घराक लायली’, ‘पिश्या हातांत दिली वात, पिसो नाचता सगळी रात’ ह्यो त्यो कांय म्हणी. शाणो कोण आनी पिसो कोण हें वयल्याचाराक कळना तें ताच्या वागण्यावेल्यान, सभाव गुणावेल्यान कळटा. ते खातीर म्हणणी आसा ‘पिश्याक आनी कितें शिंगा आसतात?’
संदीसादूपणां हो मनश्याचो एक फामाद सभावगूण. जण एकलो मनीस आपलो फायदो कसो जातलो हेंच चिंतता. ह्या संदीसादूपणांचें वर्णन कोंकणी म्हणींनी बेसबरें केलां. ‘बोट घालूंक दिल्यार हात घालता’, ‘भटाक दिली वसरी, भट हात पांय पसरी’ ह्यो मनश्याचो संदिसादूपणां दाखोवपी कांय म्हणी.
थोडे मनीस संदीसादू सभावावांगडा निर्लज्यय आसतात. हांकां आपलो स्वार्थ म्हळ्यार सगळें. ‘रांड -मिण म्हणात पूण पोटभर वाडात’, अशी तांची वृत्ती आसता. ‘शी सुण्या लज ना काल उलयिल्लें तें आज ना’ अशे तरेच्यो ह्यो कांय म्हणी.
थोड्या मनश्यांचो सभाव सामको चामटो आसता. हे लोक ‘चामडी दीत पूण दमडी दिवपाक ना’. असल्या मनश्यांक पेल्याच्या वस्तूंची खूब आशा आसता. ‘दाव्यार मेल्यार जाता पूण दानार दिवपाक ना’ ही चामटेपणाचो सभावगूण दाखोवपी आनीक एक म्हण!
थोड्या मनश्यांक भपके मारपाची खूब संवंय आसता. हे मनीस उलयतनाच लाखाच्यो, कोटींच्यो गजाली करतात. ‘घरांत ना तीन तांदूळ आनी सान्ना उकडूंक भोंवता रांडूल’ ही म्हण ह्या मनश्यांक फिट्ट बसता. ‘अन्नसत्रांत जेवप आनी मिश्यांक तूप लावन भोंवप’ फुकट मेळटा तें जेवन पोको झेत करुन भोंवता ताका ही म्हण वापरतात. थोडे मनीस आपलें सादलें तशें बाकीच्यांक किंकोत करतात. दुसऱ्याक हिणसायतात. हांची ‘पोट भरतगीर गांड शिळोणी घालता’ ही म्हण मनश्याचो सभावगूण दाखोवपाक मुदयेर थिक अशी ही म्हण!
थोड्या स्वार्थी मनश्याचो सभाव ‘म्हाका नाका तुका नाका घाल कुत्र्याक’ असो आसता.हे मनीस आपूणय खायना आनी दुसऱ्याकय खांवक दीना अशे तरेचे आसतात. ‘आपूण फळना आनी सवतय सोंसना’ ही अश्या तरेची दुसरी एक म्हण.
थोडे अशेय मनीस आसतात जे दुसऱ्याचो सूड घेवपी आसतात. तांकां जर दुसऱ्या मनश्याचें कितेंय वायट दिसलें जाल्यार आपल्याक कितलेंय लुकसाण जाल्यार जाता ते ताचो बदलो घेतलेच. ‘हांव मरन आनी तुका रांड करन’ ही म्हण मनश्याचो बदलो घेवपाचो सभावगूण दाखयता. ह्यो म्हणी आपलो नाश करून तेच बराबर दुसऱ्याचोय नाश करपाचो पाडी वान्सा आशिल्लो मनश्याचो सभावगूण दाखयता.
आळशीपणां हो मनश्याचो एक फामाद सभावगूण. हो आळशी मनीस केन्ना काम करपाक फुडें सरलो जाल्यार ताका रोखड्योच आडखळी येतात. ‘आळशी उठूंक शिमरें शिंकलें’ ही म्हण मनश्याचो आळशीपणांचो सबावगूण दाखयता. अशें म्हण्टात कीं आळशी मनीस बुध्दीन खूप तल्लख आसतात. ते खातीर एक म्हण आसा ‘आळशी सांगता तें घाडयाच्या बापायच्यान लेगीत सांगूंक नज’ अशी ती म्हण.
रागीटपणां हो मनश्याचो आनीक एक सभावगूण. ‘राग मारी आपणाक आनी संतोस मारी दुसऱ्याक’ ही म्हण रागाचो परिणाम दाखयता. ‘रागान केलें रायते आनी दुस्मानाक जालें आयतें’ आपल्या रागीट सबावगुणाखातीर मनीस एकाद्री गजाल करुंक वता पूण ताचो फायदो मात दुसऱ्याक वता. ‘अती राग भिक माग’ रागिष्ट मनीस सगळें वगडांवन भिकेक लागता. ताका कोण एक लागीं करीना. थोडे दिसभर रागार जाल्ले कशे आसतात हांका ‘आग खावन इंगळे हागता’ ही म्हण फिट्ट बसता.
थोड्या मनश्याचो सभावगूण फकत दुसरो कितें आनी खंय चुकता तेंच पळोवप. हांका आपूण कितें करता ताची जाणवीकाय नासता. हो सबाव दाखोवपी कोंकणींत एक बेस बरी म्हण आसा ‘दुसऱ्याच्या दोळ्यांतले किसूळ दिसता पूण आपल्या दोळ्यांतलें मुसळ दिसना’ ही ती म्हण.
थोड्यांक दुसऱ्याचें बरें जाल्लें पळोवंक जायना. दुसऱ्याचें बरेंपण हांच्या दोळ्यांक खुपता. मागीर आपलेंय बरें जावंचें म्हण वयलेचाराक यत्न करतात. ‘दुसऱ्याचे केंस लांब म्हण आपले केंस लांब जातात?’ अशी म्हण कोंकणींत घोळटा. ‘दुसऱ्याच्या हातांत पाटली पळयतगीर आपले हात आपटीले म्हण जाता?’ ही अशेच तरेची दुसरी एक म्हण.
कोंकणींत अशेतरेन मनश्याचे सभावगूण दाखोवपी साबार म्हणी आसात. ह्यो म्हणी फकत मनश्याचे सभावगूणच दाखयनात तर अश्या सभावगुणाच्या मनश्या पासून ‘चार हात’ कशे पयस रांवचें तेंवूय सांगतात. हातूंतले वायट पयस केले जाल्यार मनीस कुळयेचें खूब बरें जातलें. पूण म्हण्टात न्हय ‘पिडे वखद कोणय दीत पूण सबावाक वखद कोण दितलो?’ ते खातीर कोंकणींतली दाखयनात म्हण आमकां सांगता ‘जाल्ल्याचो सभाव मेले बगर वचना’!.
कोंकणी म्हणी, ओपारी, वाक्यप्रचार म्हळ्यार कोंकणी जिविताचो नितळ निवळ हारसो .ह्या हारश्यांत कोंकणी मनश्यान आपलें रूप जाय तेन्ना नियाळचें.

सखाराम शेणवी बोरकार
9923306751