कोंकणी चळवळींतली ‘ दादा ’ गिरी !

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

‘ज्यांचीं काळजां झाडाचीं आसतात, तांच्या कर्तुबाचीं फुलां जातात’ अशें पुंडलीकबाब आपले एके सान कवितेंत म्हणटात. पुंडलीकबाबाचें काळीज सगल्यांक सांवली आनी सर्जनशील प्राणवायू दिवपी झाडाचें.

आमच्या गोंयांत दादा हें उतर भोव करून दोन अर्थांनी वापरतात. कांय सुवातींनी व्हडल्या भावाक जाल्यार कांय कडेन मस्ती सभावाच्या मनश्याक दादा म्हणपाची रीत आसा. कोंकणी भाशीक चळवळींत दोनय अर्थांनी ‘दादा’ ह्या उतराक पात्र थारिल्लें व्यक्तिमत्व म्हणल्यार जेश्ट लेखक, संघटक आनी म्हालगडे फुडारी पुंडलीक नारायण नायक. पुंडलीकबाबाक कोंकणी चळवळींत आदरान सगले दादा म्हणटात. आयज आमचो सगल्यांचो दादा पिरायेची सत्तरी हुपता.
दादान कोंकणी चळवळींत जंय गरज आसा थंय व्हडलो भाव जावन दादा ही जापसालदारकेची भुमिका वठयल्या जाल्यार गरज थंय कोंकणी भाशेच्या आड वावुरप्यांक आपले लिखणेचे आनी वक्तृत्वाचे शक्तीन दादागिरी दाखोवन जाग्यार हाडलां. जनमत कौलाच्या वेळार आपूण उदयबाबांच्या उलोवपांनी प्रभावीत जालों आनी गोंयकारपणाचो उमाळो आपले मदीं जागो जालो म्हणपाचें पुंडलीकबाब सांगता. पुंडलीकबाबाची पिराय तेन्ना पंदरा- सोळा वर्सांची. त्याच उमाळ्यांतल्यान फुडाराक पुंडलीकबाबानी भौसाचो आत्मस्वर जावन बरोवंक सुरवात केली. भौसाच्या उत्फर्क्यांक व्यक्त करचे खातीर पुंडलीकबाबान भौसाचीच भास केळयली. तांचो बांगर बैल परंपरेचीं सगलीं दावीं तोडीत कोंकणी साहित्याच्या दालनांत वर्सां सकिनी चेंपून उरिल्ल्या भौसाच्या अभिव्यक्तिचो प्रतिनिधी जालो.
पुंडलीकबाबान गोंयभर रवीन्द्रबाब, उदयबाब, मनोहरराय सारख्या फुडाऱ्यांच्या सांगातान साहित्य आनी संघटनेच्या माध्यमांतल्यान कोंकणी भाशेचो परमळ फांकोवपाचो त्याकाळार भोव गरजेचो वावर केलो. पुंडलीकबाब हो रवीन्द्रबाबाचो इश्ट आनी शिश्य. रवीन्द्रबाबाचो ‘रायटर आनी फायटर’चो मंत्र पुंडलीकबाबानी समर्थपणान मुखार व्हेलो. 1979 ते 1984 ह्या काळांत पुडलीकबाबान आकाशवाणी केंद्राचेर उपसंपादक म्हूण वावर केला. त्या काळार कोंकणी चळवळीक आनी लेखनाक पुराय वेळ दिवपाक मेळचो ह्या उद्देशान आकाशवाणी केंद्रावेल्या आपल्या नोकरेचो त्याग करपाक पुंडलीकबाबान फाटी- फुडें पळयलें ना.
पिरायेच्या फकत पस्तीस वर्सांचेर ताणी कोंकणी राजभास आंदोलनाचें फुडारपण केलां, हाचे वेल्यान तांची फुडारपण कुशळताय कळून येतली. ‘कोंकणी प्रजेचो आवाज’च्या बावट्याखाला राजभास आंदोलन चललें. पुंडलीकबाबानी ह्या आंदोलनाचें समर्थपणान फुडारपण केलें. चळवळींतल्या विंगड घटकांक एकठांय दवरून शांततायेच्या मार्गान आंदोलन चललें आनी निमणेकडेन कोंकणी गोंयची राजभास जाली. पुंडलीकबाबाच्या समर्थ फुडारपणाची देख ह्या आंदोलनांतल्यान मुखार आयली.
कोंकणी नाटकाक राश्ट्रीय पांवड्यार नामना आनी वळख दिवपी पुंडलीकबाब हो पयलो नाटककार. गांवचो भौस, तांच्यो व्यथा, समाजीक परिस्थिती हे पुंडलीकबाबाच्या नाटकांचे विशय. गांवगिरी आनी सर्वसामान्य जनतेची मातयेच्या परमळान भरिल्ली भास, जळींमळीं प्राकर्शान दिसपी पूण वर्सांसकीनी अर्थीक, समाजीक, संस्कृतीक कारणाक लागून चेपून- लिपून उरिल्लीं पात्रां पुंडलीकबाबान लोकांमुखार हाडलीं आनी तांच्या प्रस्नांक व्यासपीठ मेळोवन दिलें. सुरींग, देमांद, शबय शबय भौजन समाज, चैतन्याक मठ ना, श्री विचित्राची जात्रा हे सारखीं तांचीं नाटकां हिसपाभायर गाजलीं. ह्या नाटकांच्या विशयांची आनी लेखन शैलीची दखल राश्ट्रीय पांवड्यावेल्या नाट्य समिक्षकांनी आदरान घेतली आनी कोंकणी नाटक गोंयची शीम हुपून राश्ट्रीय पांवड्यार पांवक शकलें.
तांची ‘अच्छेव’ ही साहित्य कृती कोंकणी कादंबरीच्या मार्गांतलो मैलांचो फातर म्हूण पळोवची पडटली. ‘द अपहिवल’ ह्या नांवान विद्या पै हिणे तिचो इंग्लीश भाशेंत अणकार केला. ऑक्सफोर्ड युनिवर्सीटी प्रेसान ती उजवाडाक हाडल्या. इंग्लीश भाशेंत अणकारीत जावपी ती पयली कोंकणी कादंबरी. ‘अच्छेव’ ही फकत कोंकणीतलीच न्हय तर भारतीय कादंबरी मळावेली एक उत्कृश्ट साहित्य कृती म्हणपाचो अभिप्राय साबार समिक्षकांनी दिला. विद्यापीठ पांवड्यार अभ्याक्रमांतय तिचो आसपाव आसा.
पुंडलीकबाब एक कवी आनी गीतकार. ‘आमी थोडे उसरां पावले, पूण उसरां येवपी पावसांत लेगीत आसता तुफानाचें बळगें’ अशें म्हणीत भौसाच्या आत्मप्रकटीकरणाक उशीर जाल्लो आसत पूण तें खर खोलायेंतल्यान जालां म्हणपाचें ताणी सुचीत केलें. ‘आमी कोण हाची जाप तुमकां काळच दितलो अशें आमी म्हणचे नात, ती आमीच दितले. तांबडे मातये कडचें इमान जाणी अजून घाणाक दवरूं ना ते आमी…’ अशें म्हणीत आपल्या उद्धाराक कोण तरी येतलो ताच्या फुडारपणाची वाट पळयत ते बसले नात. तेच जाले चिड्डल्ल्या- माड्डल्ल्या भौसाचे फुडारी. पिळग्यान पिळग्यो अंदून उरिल्ले सृजनाचे, स्वाभिमानाचे मंत्र केळोवपाचें धाडस तांच्या मदीं निर्माण करपाची प्रेरणा पुडलीकबाबाच्या बंडांतल्यान भौसाक मेळत गेली. कोंकणी ही भौसजनाची भास म्हूण दाखोवन दिवपाचें बरेंच स्त्रय पुंडलीकबाबाकच वता.
1984 वर्सा फकत बत्तीस वर्सां पिरायेचेर तांकां ‘चौरंग’ ह्या तांच्या एकांकी संग्रहा खातीर साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार फावो जालो. 2010 वर्सा तांकां कला अकादमीचो प्रतिश्टेचो गोमन्त शारदा पुरस्कार लाबलो. संगीत नाटक अकादमीचो नाट्य लेखक पुरस्कार, आकाशवाणीचो नभोनाट्य पुरस्कार, ऑस्ट्रेलियन अ‍ॅकाडेमी ऑफ ब्रॉडकास्टींग एन्ड सायन्स हे संस्थेचो प्रतिश्टेचो पॅटर्स पुरस्कार, कोंकणी भाशा मंडळाचो साहित्य पुरस्कार अशे मानाचे पुरस्कार तांकां फावो जाल्यात. राज्य तेचपरी राश्ट्रीय पांवड्यावेल्या साबार संस्थांनी तांचे भोवमान सुवाळे घडोवन हाडल्यात. इतलें यश, मान, सन्मान फावो जावन लेगीत पुंडलीकबाबाक ताचो ना केन्ना व्यथा गर्व वा अहंकार. सगल्यांक वांगडा घेवन वचपाची कुशळताय ही पुंडलीकबाबाच्या व्यक्तिमत्वाचो सगल्यांत व्हडलो अलंकार. पिरायेच्या सत्तरींत पावन लेगीत ते तरनाट्यांचें साहित्य नेमान वाचतात, तांकां मार्गदर्शन करतात आनी बरोवंक प्रेरीत करतात. चळवळींतल्या तरनाट्यांचे ते मार्गदर्शक आनी आदर्श. म्हुणूनच पुंडलीकबाब सगल्यांचो आदराचो दादा.
पुंडलीकबाब हे एक अश्टतासी लेखक. नाट्य लेखना वांगडाच ताणी कथा, कादंबरी, एकांकी, कविता, गीत, पटकथा, ललीत आदी साहित्य प्रकार तितलेच प्रभावीपणान केळयल्यात. ‘ज्यांचीं काळजां झाडाचीं आसतात, तांच्या कर्तुबाचीं फुलां जातात’ अशें पुंडलीकबाब आपले एके सान कवितेंत म्हणटात. पुंडलीकबाबाचें काळीज सगल्यांक सांवली आनी सर्जनशील प्राणवायू दिवपी झाडाचें. पुंडलीकबाबाच्या आदर्श जिविताच्या म्हारुखाक कर्तुबाची फुलां फुलत उरूं आनी तांच्या परमळान कोंकणी चळवळ सुगंधान भरूं म्हूण मागया.