कोंकणीक दोन पूर्ण वेळ संपादक जाय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कोंकणीन जायते म्हत्वाचे पांवडे गांठून आज ती भारतीय भयण-भाशांचे पंगतींत मिरयता. कोंकणीन पयलो पांवडो गांठलो तो 26 फेब्रुवारी, 1975 ह्या दिसा साहित्य अकादेमीचे मान्यतायेन. दुसरो पांवडो 04 फेब्रुवारी, 1987 दिसा ती गोंयची राजभाशा जाली तेन्ना. तिसऱ्या पांवड्यार 20 ऑगस्ट, 1992 दिसा कोंकणीन मणिपुरी आनी नेपाळी ह्या भयणींच्या सांगातान आठव्या परिशिश्टांत प्रवेश मेळयलो.
साहित्य अकादेमीचे मान्यतायेक लागून कोंकणी पुस्तकांक (दर वर्सा एक अशा) नेमान अकादेमीचो पुरस्कार मेळूंक लागलो. ते भायर, अणकारा खातीर आनी बाळसाहित्या खातीर अशे आनीक दोन पुरस्कार कोंकणीच्या वांट्याक आयल्यात. कोंकणी नॅशनल बूक ट्रस्टान मानून घेतल्या. कोंकणी पुस्तकांचे अणकार जावंक लागल्यात. चिल्ड्रन्स बूक ट्रस्टूय कोंकणी पुस्तकांचे बाबतींत विचार करता.
कोंकणींत आयचे घटकेक व्याकरणाचें पुस्तक, शुद्धलेखनाच्या नेमांची पुस्तिका अानी चार शब्दकोश आसातः कोंकणी-इंग्लीश, इंग्लीश-कोंकणी, कोंकणी सचित्र अश्टांगी अभ्यासकोश आनी मराठी-कोंकणी शब्दकोश. आनीक दोन-तीन शब्दकोश आशिल्ले, पूण ते बाजारांत आसात काय नात, खबर ना.
हें इतलें सगलें कोंकणींत आसा तरी कोंकणी संपादनाच्या मळार मात दळडीर, दैन्य, दारिद्र्य किद्याक तें कळना. गोंयांत कोंकणींत मुळावी धरून पदव्युत्तर पदवे मेरेन शिक्षण चलता अशें आसतनाय खंयच्याच पांवड्यार विद्यार्थी व्याकरण शिकना. विद्यार्थी शिकना म्हणप हें चूक जातलें कारण ताका कोणूच तें शिकयना, आनी किद्याक शिकयना? कारण शिक्षकूच तें शिकूंक नात. विज्ञानाच्या म्हणण्या प्रमाणें, मेंदवाचो जो भाग व्याकरण अभ्यासता तोच भाग गणिताचोय अभ्यास करता. पूण कोंकणी व्याकरण हो “कठीण” विशय म्हणून सोडून दिल्यार कशें जायत? आमी जशें गणीत सोडून दिनात तेच भशेन व्याकरणूय सोडूंक मेळना. म्हणटकच, मुळावें तरी कोंकणी व्याकरण (शिक्षकांनी) शिकोवंक जाय आनी विद्यार्थ्यांनी तें शिकूंक जाय.
हें सगलें बरोवपाचो प्रपंच किद्याक? आयतार, 14 मे दिसा दिनेशबाब मणेरकार हांचो “बरप कसदार जावपाक साधना म्हत्वाची” हो लेख वाचलो, आनी म्हज्या मेंदवाच्यो गोबऱ्यो पेशी तट्टटीत जाल्यो. सुनापरान्त हें दिसाळें 13 मे, 1987 दिसा सुरू जालें तेन्ना आमच्या हाता कडेन इंग्लीश-कोंकणी कोश नाशिल्लो. खूबशी बातमी टेलिप्रिण्टरा वयल्यान येताली. ती इंग्लीश-मराठी कोश घेवन आनी आमची मुळावी बुद्द वापरून कोंकणी बातमी तयार करची पडटाली. त्या वेळार “कोंकणींत हें आसा, तें आसा” म्हणपा सारकी परिस्थिती निखालस नाशिल्ली. पूण आज किदेंच ना म्हणून ना आनी जें ना तेंय निर्माण जायत आसा.
आज अणकाराक वाव मेळ्ळा. हालींच प्रदुशण नियंत्रण मंडळाचे एके आयकणेक गेल्लों. अायकण कोंकणींत जाता पूण सगलो अहवाल कम्प्युटरांत इंग्लीशींत मारिल्लो आसता. तो वाचून भौसाक कोंकणींत सांगपाचो आसता. सबंद दिसाच्या “हियरिंगा”चो तो अहवाल (सुमार 15 पानां) हांवें सुमार देड वरान (वाचून) अणकार करून सांगलो. माचये सकयल एकलो मेळ्ळो. ताणें म्हणलें, “बरो केलो तुवें अणकार. पूण तो तूं कोंकणींतल्यान वाचतालो काय इंग्लीशींतल्यान?” “हांव तो इंग्लीशींतल्यान वाचून तुमकां कोंकणींतल्यान सांगतालों.” “अशें!” तो थटाकलो. आपणाक तूं कोंकणीच वाचता कशें दिसलें अशे उदगार ताणें काडले.
विधानसभेंत तत्काळ-तोंडी अणकार (20 दीस) केल्लो आसा. आयकूंक येवपी भास जितली प्रबळ आसूंक जाय तितलीच तूं उलोवन सांगता ती भास बळकट आनी भक्कम आसूंक जाय. आज भाशेचें मुळावण फोर्त आसल्यार अणकारूय प्रभावशाली जाता म्हणपाचें जायत्या जाणांक पटलां.
आमी सभा, संमेलनां, परिशदो, मेळावे, पुस्तक प्रकाशनां, बी असले जायते उत्सव करतात. कोंकणीक जितली उत्सवी कूस जाय तितलीच पक्की भाशेची बुन्याद जाय. खंयचेय इमारतीची बुन्याद भक्कम आसतकच तिका कसलोच भंय आसना. पूण कोंकणीचें कथां- कवितांचें साहित्य म्हणजेच सगली कोंकणी असो समज कांय कडेन जाला/ जाता तो नासो करूंक जाय.
जायतीं वर्सां हांव कोंकणी साहित्याचें संपादन जावंक जाय अशी आड्डी मारीत आसां. आतां एका प्रकाशकानूच ह्या विशयाक वाचा फोडल्या तें बरें जालें. गोंय आकारान आनी लोकसंख्येन ल्हान. हांगा महाराष्ट्र वा हेर राज्यां भशेन पावला कणकणीं प्रकाशक नात. प्रदेश ल्हान, लेखक उणे आनी प्रकाशक किदें भिकणां भाजतले? आनी प्रकाशकान एक संपादक “पोसप” म्हणल्यार बोडाक ओस!
कोंकणी अकादेमीन एक येवजण सुरू केल्ली जी अजून चलताः पयलो चंवर. तिचे फाटलो हेतू म्हणजे ज्या प्रतिभावंताक आपलें पुस्तक प्रकाशीत करपाक अर्थीक नदरेन परवडना ताचें एक तरी पुस्तक प्रकाशीत जावचें. पूण, येवजण आसा म्हणटकच सगलेच प्रतिभावंत आनी अप्रतिभावंत तिचो फायदो घेवंक लागले. परिणाम म्हणून सामकीं रद्दी पुस्तकां भायर सरलीं. आज तांचे कडेन कोणूच तिरशा दोळ्यान लेगीत पळयना!
हाचोच अर्थ असो – जें पुस्तक प्रकाशीत जाता तें संपादकाच्या उज्यांतल्यान वच्चें. जें भांगर खर उज्यांतल्यान वता तेंच चोख अशें आमी मानतात जाल्यार साहित्यीक भांगरा कडेन पावतकच आमचो हात फाटीं कित्याक सरता? हालींच्या (नव्या) लेखकांक हांव उर्बा दितां. तांची तोखणाय करून फाटीर रेशमी हात भोंवडावन मातशी बडीय मारतां आनी म्हणटां: मुळावें व्याकरण शिकात; मुळावें शुद्धलेखन पाळात.
गोंयांत दोन म्हयन्याळीं येतात. जाग आनी बिम्ब. जागाक 49 वर्सां जालीं जाल्यार बिम्ब मातशें नवशें. बिम्बाक 22 वें चलता. रवीन्द्रबाबान सुरू केल्लें जाग तांचे फाटल्यान माधवीबायन चलयलें. माधवीबाय कशें दोळ्यांत तेल घालून प्रूफ काडटालें, संपादन करतालें ताका हांव गवाय आसां. एका दिवाळी अंकाक ताका आधार दिल्ली याद म्हाका आसा. आज साद्या उतरांक लेगीत “मार बसता”. हातूंत लेखकाची वा टायपसॅटराची चूक आसना. प्रूफ अानी संपादन नांवाचो जो प्रकार आसा तो आमचे कडेन नाच कसो दिसता. अभ्यासकोशाचीं णव (9) प्रुफां काडल्यांत अशें सांगल्यार खरें दिसत? पूण कोशांत वा हेर पुस्तकांनी कसलीच शुद्धलेखनाची वा व्याकरणी – चूक उरची न्हय हाचे कडेन राजहंसांत आमचो कटाक्ष आसता. असल्या कामाक प्रशिक्षण आनी तालीम जाय. दोळे, मेंदू आनी हात हांचो समन्वय जाय. कसलीच चूक कशेच तरेन उरूंक फावोना अशी तळमळ जाय.
सुनापरान्तांत काम करतना कांय गजाली शिकिल्लों. चंद्रकांतबाब ताकतीक लायताले. “आरे, चड घेवन बसूं नाका कम्पोझाक सोड.” मागीर केन्नाय कोणाकूय सांगी, “आमचो घाणेकार मरे परफॅक्शनिस्ट”. दोळ्यांत तेल घालून पळोवन लेगीत नदरेन आपल्याक फटयलो हें सकाळीं पेपर उगडटकच कळून वायट दिसतालें.
एक गजाल मुजरत सांगूंक जाय. राजहंसान डॉ. विल्फ्रॅड द सौझ हांचें चरित्र प्रकाशीत केलां. चरित्रकार डॉ. डेनियल आल्बुकेर्क ही व्यक्ती जायतीं वर्सां भारता भायर आसताली. ताची समाजशास्त्रांतली पिएचडी पदवी जर्मन भाशेंत आसा. दोतोर विलीन जें सांगलें तें आपणें बरयलें अशें ताणें म्हाका उपरांत सांगलें. आमची वळख विचित्रशे परिस्थितींत जाली. ताचें अशें जालें: खंयच्या तरी एका पानार दो. विली सांगता,
’23 आब्रील हो म्हजो जल्मदीस.’ 5-6 पानां उपरांत तो म्हणटा, ‘आमी आमचो युनायटेड गोअन्स पक्ष काँग्रेसींत 23 आब्रीलाक विलीन केलो.’ वाचतना पयलीं हांव घुसपलों. आरे, 5-6 पानां फाटीं एक घडणूक एका दिसा. हांगा हीय घडणूक त्याच दिसा? तेच तारखेक? म्हजें गुगल घुंवूंक लागलें. आरे शाण्या! विलिनीकरणाची ही घडणूक हांव दिल्लीक आसतना घडिल्ली. हय, तो म्हयनो आगोस्ताचो 8 आनी 9 तारखांक युवक काँग्रेस अधिवेशन सोंपोवन 10 तारखेक आमी भाऊक (स. पुरुषोत्तम काकोडकार) मेळ्ळ्यात. तेन्ना तांणी ती खबर आमकां दिल्ली.
दुसऱ्या दिसा कृष्णदास श्यामा केंद्रीय ग्रंथालयांत वचून 1976च्या ध नवहिंद टायम्साची आगोस्ताची फायल मागली. सरळ 10 तारखेचें पान काडलें. मागीर याद जाली. 10 तारखेची खबर 11 तारखेक पयल्या पानार पयल्या कॉलमांत आयिल्ली. ती चाळिशेक वर्सां उपरांत परतून वाचली. आनंद जालो. खोशेन कचेरेंत येवन हांवें दुरुस्ती केल्ली ती भिडेबाबाक सांगली. पूर्ण पुस्तक (प्रूफ) प्रकाशका सुवादीन केलें. ताणें तें दुरुस्त्यां सयत चरित्रकारा कडेन दिलें. ताणें विचारलें, ‘हें कोणें सारकें केलां? आनी ताका हें कशें कळ्ळें?’ ‘तिसरे माळयेर एक खाडयो बसता ताका तुवें पळयलाच आसतलो. ताणें केलां. कशें तें ताकाच विचार.’ डेनियलान म्हाका विचारतकच तुमकां सांगिल्लें रामायण ताका कथन केलें. ताका पटलें. ताणें म्हणलें, ‘थँक यू व्हॅरी मच. हांव मदल्या काळांत गोंयांत नाशिल्ल्यान तें घडलें.’ ताणें म्हजे मना पसून उपकार मानले. हांवें म्हणलें, सायबा, म्हजे उपकार मानूं नाका. हांव हांगा आनी थंय (दिल्लीक) आशिल्लों ह्या योगायोगाचे उपकार मानूंक जाय. म्हजे सुवातेर हांगा आनीक कोणूय आसता जाल्यार 10 आगोस्ता सुवातेर पुस्तकांत 23 आब्रील छापून येवपाचें. ताचेर तो खळखळून हांसलो. सांगातान हांवूय हांसलों.
ही इतिहासांतल्या योगायोगाची गजाल. आतां आमकां भूत न्हय, भविश्यकाळाचेर नदर दवरून खर कश्टांनी काम करचें पडटलें. आमकां सुरवात म्हणून उणेच दोन संपादक जाय. पूर्णवेळ मनीस परवडचोच ना. पूण अर्दवेळ काम करून दिवपी तरी मनीस प्रशिक्षीत करचेच पडटले. तांकां प्रशिक्षण म्हज्यान दिवं येत.
आमकां संपादक परवडना जाल्यार सरकारान ताका पोसचो अशी मागणी करपाक म्हजे मात्तूय अनमनें जायना आनी म्हाका मात्तूय लज दिसना. सरकाराची लागणूक ती!!
सध्या राजहंसान जायरात दिल्या – बाळसाहित्याक संपादक जाय म्हणून. पूण संपादक पावसांत किल्लनात. तांकां सारें-उदक घालून किल्लोवचे पडटले. कोळशांचे खणींत सगलेच कोळशे. हिरो (डायमण्ड) चुकुनूच मेळटा! तसलो तल्लख बुद्दीचो, तकलेन फीन (पूण चड शाणो न्हय!) वेवस्थीत काम करपी, वेळा भितर काम पूर्ण करून ‘कॉपी’ छापूंक धाडपा मेरेन ती स्वतंत्रपणान तयार करपी, सतर्क संपादक मेळ्ळो जाल्यार कोंकणीच्या भांगराचें हिऱ्यांत रुपांतर जावपाक वेळ लागचो ना. तशेंच जावं!
तथास्तु!

दामोदर घाणेकार
9226267744