कुळागर

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयच्या लोकवेदाचेर वेगवेगळ्यो संस्कृतायो थिरावल्यात. तातूंतली एक मुखेल संस्कृताय म्हणल्यार कृशी संस्कृताय. शीत-कडी, नुस्तें हांगचें जेवण. समृद्ध अशी अन्न संस्कृताय आशिल्ल्या गोंय वाठारांत वेगवेगळीं पिकां पिकतात. माड माडयां वांगडाच तरेकवार फळांच्या आनी फुलांच्या झाडांनी कुळागरांतलो वाठार चंवरता. थंय आबोलें धरून ते खांवच्या पानांचो शेरो धरून ते नाल्ल, बेडो, बोणो सगलेंच गावता. सगले एके कडेन रोवन एकेच भुंयेर तें वाडोवपाचो हो समरसतायेचो विचार आमच्या जाणट्यांनी आमकां दिला. हरशी आमचें पोरसूं आसताच पूण कुळागर आसप म्हणल्यारूय खरी गिरेस्तकाय. कारण कुळागरांत उबे आशिल्ले माड आनी माडयो फकत सैमीक सोबीतकाय वाडयना जाल्यार गोंयच्या निजाच्या वेवसायाकूय आदार दिता. निजाचे वेवसाय म्हणटा तेन्ना उंच उंच माडयेचेर सामको कुशळटायेन चडपी, कात्रे काडपी आनी नाल्ल पाडपी पाडेली होवूय थंय आस्पावता. आमच्या पुर्वजांनी घाम गाळून, हातांत कल्ले घेवन दीस-रात कुळागरांत शिंपून, वावर करून, राबून उबो केल्लो हो गोंयभुंये वयलो कृशी संवसार. कुळागर आसून उपकारना थंयसर वावर खूब करचो पडटा. कुळागराचेर खूब जाणांचें आयजूय पोट आनी घर चलता. कुळागरांतले पिकावळीन आयज लेगीत गोंयांतल्या घरचे माळे भरतात. कुळागरांनी पाट व्हांवतात. माडयो वाऱ्या वांगडा धोलताना पळोवन मन धादोशी जाता.
कुळागर ह्या कृशी संस्कृतायेक जोडून कांय दैवी रिती परंपराय आसात. गोंयच्या कुळागरांनी देव देवचाराचो संबंद येता. जाग्या वयलो जागेकार थंय आसता. तांकां वर्सावळीचे सूर-रोंट घालचेच पडटा. नाजाल्यार पिकावळीक बाधा जाता, आडी आडमेळीं येतात. अशें आनीकय संदर्भ आसात. सख्याहरीच्या काल्याक माडयो घेवन पालखे मुखार नाचपाची परंपरा आसा. सावयवेरें वाठार कुळागरांनी भरगच्च भरिल्लो. थंयसल्ल्यो माडयो अनंताची सासाय केळयता. तशेंच म्हादेवाक दवरूंक चवथीक काडटा तो नाल हातान काडिल्लो आसूंक जाय तो जमनीर पडून फावो ना. कुळागरांतले पिकावळीन आनी उत्पन्नांतल्यान चवथीची माटोळी भरता. कांय कुळागरां हीं देवस्थानाची आसतात. तांचो वर्सुकी खंड देवस्थान वेवस्थापकांक घालचोच पडटा. काल्या – उत्सवा वेळार देवळांनी कात्रे पावणेक दिवचें पडटा. आनी एक, होळये वेळार होळी घालपाक कुळागरांतली माडी व्हरतात. जशें दैवी म्हत्व ह्या कुळागराक आसा तशेंच वेवसायीक म्हत्व आसा. गोंयांत सुपारेच्या पिकाक बरो खप आसा. देखून हें मुखेल पीक गोंयकार घेता. नाल्लाचें मोल आयज बरेच वाडलां.
कोंकणी साहित्य संवसारांत कवितांनी, कथा काणयांनी, नाटकांनी कुळागर भोव समृद्धतायेन आयलां. देखीक प्रेमजागोर हें पुंडलीक नायकाचें नाटक कुळागराचे कुशींत जागोर आनी मोग हांचो सांगोड घालताना मेळटा. माड माडयांक कोंकणी कवितेंत सुवात गावल्या. कुळागर गोंयभुंयेचें एक म्हत्वाचें खाशेलपण. आमचें लोकवेदाचोच तो एक मुखेल भाग.
कुळागरांतले समृद्ध पिकावळीचो आंकडो अमुकूच असो नासता, तरेकवार झाडां आसता. माडी, माड हें आमच्या संवसारांत भोव गरजेचें. वाशें करपाक, चुड्टां खोंपीक घालपाक, मल्लां करपाक, माटोव घालपाक, तशेंच माड आमकां शीत-कडयेक भोव गरजेचो. आमचें गणेश पुजन धरून सगल्याच दैवी विधींक, चाली-रितीं वेळार तर कांय वेळार दैवी संकल्पनेंतल्यान पुजेक उपेगी पडपी असो नाल्ल आमकां ह्या माडां कडल्यानूच गावता. कोंकणी मनशाक नाल्ल जायच. नाल्लां बगर कोंकणी मनशाचें कशेंच जायना. तर हो नाल्लूय आमकां कुळागरांतूच मेळटा. सुपारीचें पीक पिकताच. कातऱ्यांक लागिल्लो बेडो सुकोवन उपरांत तातूंतल्यान सुपारी काडटा. हें सोडून आनीकय पिकां कुळागराची सोबाय वाडयता ती म्हळ्यार आंबो, पणस, चिकू, केळीं, पेरूं, करमलां, बिमलां, आदी फळझाडां. हाचे भायर खावचीं पानां, मिरयां, तारवटी मिरसांग, सुरिंग हेंवूय कुळागरांतल्या संवसारांतले सहयोगी. कुळागरांतलीं फुलझाडां जाल्यार हाचे परसूय तरेकवार आसात. दसण हें फूल कुळागरांत सहजतायेन मेळटा. आबोलीं, रोजां, वोंवळां, कणेर, चांफो, करणो, गुलाब आनी तांचे वांगडा तुळशीचीं रोंपां, हळदीचीं मुळां, हातो आनी रोयणीर त्या त्या वेळार आयिल्ली अळमी. हो सगलो पाचवो संवसार उबो केल्लो आसता तोवूय सामको शिस्तीन आनी रितीन.
कुळागरांतल्यान बरी पीक – पिकावळ येवची आसल्यार तसो घाम गळोवन रात दीस वावरूय करचो पडटा. कुळागरांतलो वावर करप तितलें सोंपें न्ही. खण्णा मारची पडटा, नण्णी काडची पडटा, सावड घालची पडटा, वेळावेळार पाटाक उदक लावन कल्ल्यान शिपचें पडटा. लांकडाचे कल्ले घेवन मदीं खण केल्ले आसता तातूंत उदक हाडून तें कल्ल्यान ओडून शिंपचें पडटा. एक-एकदां अशेंय जाता, वयल्यान पयसल्यान बांद बांदून आडोवन हाडिल्लें उदक मदींच कोणूय आडयता. मागीर थंयच्यान उदक सोडीसर रावचें पडटा. हें सगलें आदीं चडशें जातलें पूण आतां मात यंत्रणांचो वापर करून स्प्रिंकलर्स लावन शिंपतात. मोटर लावन उदक हाडटात. हें काळ धरून जाल्ले कांय बदल आमकां कुळागर संस्कृतायेन आयज दिसता. आयज कुळागराक वंयो नात जाल्यार सरयांचीं शेरकां मारल्यांत जातूंत गोरवां केन्ना केन्ना अडखळटात आनी तांकां दुखापत जातात. पयलीं कुळागरां गिरेस्त आनी समृद्ध आशिल्लीं, आयज फकत सुपारेच्या पिकां पुरतींच उरल्यांत. आंबे, पणस पयलीं आशिल्ले ते कापून उडयल्यात. कल्ल्यांनी शिंपप भोव उणें जालां. केळीक घड लागतात खरें पूण तें सांकाच्यो पिशव्यो घालून घड बांदलो तरीय माकड दवरिना. कांय अपवाद सोडले जाल्यार कुळागरांत रावपी नोकरेक लागून ह्या कुळागरांतल्या वावरा कडेन आडनदर केल्ल्यान कुळागरां पयलीं चंवरतालीं तशीं आतां चंवरिल्लीं, पाचवींचार दिसनात. माडयो माड पयलीं सारक्यो नात. पूण हाचीच दुसरी बाजू म्हळ्यार कांय जाणांनी हो वेवसाय बरे तरेन चालीक लावन आधुनीक यंत्रतंत्रांचे मदतीन बरें उत्पन्नूय मेळयलां. बरें पीक घेतलां पूण ह्या सगल्यां मदीं कॅमीकलाचोय वापर जावपाक लागलां जो पिकावळीक आनी पिकावळ पिकोवपी भुंयेक कितपत बरो हांचो विचारूय जावंक जाय. आयच्या जाणट्यांनी भुंयेर उबें केल्लें हें कुळागर पाचवेंचार दवरचे खातीर तरणाटे पिळगेन कुळागरांत वच्चें पडटले. कुळागरांतलो सगलो वावर करचो पडटलो. बेंडे पुजोवचे पडटले. चुड्टां कडेक काडचीं पडटलीं. वेळावेळार माड माडयांक झाडांपेडांक शिंपचें पडटलें. जाल्यारूच आमची ही कुळागर संस्कृताय लोकवेदाचे बसकेर थीर उरतली.

गौरांग वासंती गोकुळदास नायक
8975081363