सण -परबो आनी सैम

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आमच्या ह्या परबांचें विकृतीकरण जावपाक फावना. तशेंच ह्यो परबो मनयतना आमी सैमाक उरफाटें लुकसाण करपाक फावना.

आमच्या भारतीय परंपरेंतले सगले सण आनी परबो सैमा कडेन पुरायपणेन जोडिल्ल्यो आसात. सैम आनी मनशाचें अतूट नातें
मतींत दवरून आमच्या ह्या सगल्या परबांचें स्वरूप थारायल्लें आमकां दिश्टी पडटा. मनशाचे जिणेचो पुराय भार सैमाचेर आसा. मनशाक आपले जिणे खातीर लागपी दरेक गजाल सैमा कडल्यान मेळटा देखून मनशाक ह्या सैमाच्या अस्तित्वाची जाणीव जावची आनी सैमा विशीं एक कृतज्ञता ताच्या मनात निर्माण जावची हे खातीर सैमाक नदरे मुखार दवरून वेगवेगळे सण मनोवपाची पद्दत दिसता.
गुढीपाडव्याची परब येता ती चैत्रांत. सैमा भितर एक नवे तरेची सुलूस लागिल्ली त्या वेळार आमकां पळोवपाक मेळटा. नवसर्जन, पाचवीचार पालवी झाडां भितर आमकां दिश्टी पडटा. जी रंगरंगयाळी गुढी आमी उबारतात ताचे भितर लेगीत व्हडा प्रमाणात आमकां जिणेचें तत्वगिन्यान दिसून येता. श्रावण म्हयन्यात येवपी नागपंचम, वडापुनव, कृष्णजन्माश्टम ह्या सारक्या परबां भितर तर सैमाचें उपाट रूप दिसून येता.
नागपंचमी सारक्या परबेतल्यान सैमांतल्या एका म्हत्त्वाच्या जिवाच्या रक्षणाचो जो संदेश दिला तो खूप गंभीर आसा. आयज आमच्या भोंवतणी जायत्या खेपे कोणेतरी सोरपाक मारिल्ल्याच्यो घडणुको पळयतात. सोरपा विशीं आशिल्ली गैरसमजूत आनी ताचे विशींचो भय ह्या दोन गजालींक लागून मनीस सोरपाक जितोच मारता. मात, मनीस जितलो सोरपाक भियेता ताचे परस सोरोप मनशाक चड भियेता ही गजाल आमी मतींत घेवपाची गरज आसा. सोरोप स्वताच्या रक्षणा खातीर म्हूण कांय प्रमाणात आक्रमक जाता हें खरें, मात हाचे फाटल्यान आत्मसंरक्षण हो ताचो दृष्टीकोन आसता हें आमी ह्या निमतान समजून घेवपाक जाय. सोरपाक दूद पिवपाक दिवप वा ताचो खेळा खातीर वापर करप अशो गजाली मनीस करतना आमी सर्रास पळयतात. मात, ह्याच वायट गजालीं विशीं मनशाक सजग, सतर्क आनी संवेदनशील करपा खातीर म्हण ह्यो सैमपूरक परबो आमकां उपेगी पडटात.
वड हें समेस्त रुखां मदीं सगल्यांत भोवउपेगी आनी सैमाचे नदरेंतल्यान भोव म्हत्त्वाचें, अशें एक झाड. वडाचें म्हत्त्व खंयचोय पर्यावरण जाणकार आमकां सांगत. वडापुनव ही परब मनोवपा फाटली एक आख्यायिका म्हळ्यार सत्यावन- सावित्रीची काणी जी आमी सगलेच जाणात. पुण म्हाका जायते खेपे प्रस्न पडटा की हे काणयेंत सावित्रीचो यमा आडचो लडो जर काणयेचें म्हत्त्वाचें आंग आसा जाल्यार तातूंत वडाचेंच झाड कित्याक आयलें. आमचे परंपरेत येवपी वेगवेगळ्या ह्या सैमिक प्रतिकांचो बारीकसाणेन विचार केल्यार अशें लक्षांत येता की त्या एका विशिष्ट गजाली कडेन मनशाचें लक्ष ओडून घेवपा खातीर आनी ताचे म्हत्त्व दाखोवन दिवपा खातीर त्याच विशिष्ट गजालीचो उल्लेख जाल्लो आसुये.
कृष्णजन्माश्टमीच्या निमतान सगले कडेन धंयहंडी आनी चिखलकालो ह्या सारक्यो कार्यावळी जातात. माती हें आमचें उगमस्थान आनी निमणे लक्ष्य लेगीत. आमी मातयेंतल्यान आयल्यात आनी मातयेंतच वतले ह्या तत्वगिन्यानाची याद करून दिवपाक म्हूण चिखलकालो सारक्यो कार्यावळी मनयतात. दुसरे वटेन, पावसाच्या उदकान भिजिल्ल्या ते मातयेंत जायत्या बेसबर्‍या सैमिक घटकांचो, नैसर्गिक जीवनसत्त्वांचो आस्पाव जाल्लो आसता, जाचो मनशाच्या जीवाक खूप उपेग जावं येता. ह्याच सैमिक घटकां कडेन मनीस परतून जोडचो ह्या हेतान ह्यो परबो आनी त्यो मनोवपाची पुराय पद्दती तयार जाल्ली आमकां दिश्टी पडटा.
गोंयकारा खातीर सगल्यांत म्हत्त्वाची परब म्हळ्यार चवथ. चवथीची परब लेगीत अशाच वेगवेगळ्या सैमिक घटकांची याद आमकां करून दिता. मातये सावन तयार केल्ली गणपतीची मूर्ती वा ताचे वांगडा नाल्ल, पत्री इ. हांच्या रूपांत वेगवेगळ्या तरेन महादेव आनी पार्वतीची केल्ली पूजा आसूं, सैमाच्या खंयच्या ना खंयच्या घटकाचे प्रतिकात्मक रूपांत अस्तित्व ह्या वेळार आमकां दिसून येता. ह्या परबांच्या काळांत आमी जे वेगवेगळे खाद्यपदार्थ तयार करतात ते पळयल्यार लेगीत आमी सैमाकडेन कशेन घट्ट जोडिल्ले आसात तें दिसून येता. चवथीचे परबे वेळार जायत्या घरांनी पाचपाल्याची भाजी, कंदमूळ सारके पदार्थ करतात. सैमातल्या ह्या घटकां कडेन आमी वर्सभर जोडिल्ले आसनात, मात चवथी सारके परबे वेळार आमी ताचे विशीं परत एकदां जाणून घेवपाक पावतात. चवथी निमतान बांदतात ती माटोळी म्हळ्यार ह्या सैमिक अभ्यासाचो अत्युच्च नमुनो. जाचो वर्सभर आमी विचार लेगीत करीनात अशे सैमांतले कितलेशेच घटक हे माटोळेंत आमकां पळोवपाक मेळटात.
नवरात्रांची परब म्हळ्यार नवसर्जनाची एक वेगळीच देख. गोँयांत साबार वाठारांनी नवरात्रे निमतान मखरांत देवीक सजोवपाची आनी दोलोवपाची पद्दत आसा. नवसर्जनाचे प्रतिक आशिल्ल्या स्त्री रूपाचो सन्मान ह्या निमतान करपाची देख आमकां ही परब दिता. दसर्‍याच्या परबे वेळार भांगर म्हण प्रतिक रूपान जी पानां आमी एकमेकांक वाटतात त्या आपट्याच्या झाडाची वळख परतून एकदा आमकां जायत आसता. दिवाळे सारक्या परबेंतल्यान आमी उजवाडाचें म्हत्त्व समजून घेवपाक शकतात. काळोख आनी उजवाड ह्या घटकांच्या भौतिक अस्तित्वा वांगडाच तांचेसयत येवपी तत्वगिन्यान हेंवूय आमकां खूप म्हत्त्वाचे थारता. संक्रांतीची परब आमकां सौरऊर्जेची शक्त समजून घेवपाचे संदेश दिता. आयच्या काळांत सौरशक्तीचो वापर आमी चडांत चड केल्यार आमची जीण अदिकादिक समृद्ध जावं येता. सुतापुनवेची परब दर्याचें म्हत्त्व सांगता जाल्यार होळयेची परब सगल्या वायटाचो नाश करपाक आमकां उर्बा दिता.
ह्या परबांच्या माध्यमांतल्यान मनशाक भौतिक आनी आध्यात्मिक अशा वेगवेगळ्या गजालींची जाणीव दर खेपे नव्यान जायत आसता. मात ह्यो परबो मनयतना आमी तांच्या फाटलो पुराय विचार मतींत घेवपाक जाय. आमच्या ह्या परबांचें विकृतीकरण जावपाक फावना. तशेंच ह्यो परबो मनयतना आमी सैमाक उरफाटें लुकसाण करपाक फावना. सैम आनी मनशाच्या जीविताचो सहसंबंध मतींत घेवन आमी ह्यो परबो मनयल्यो जाल्यार खर्‍यांनीच आमी अदिक समृद्ध जातले.

प्रा. चिन्मय मधू घैसास
9823728640