शिटूकसाण आसल्यार वाचले, नाजाल्यार पयशे गेले

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

यज-काल मोबायलाचेर अनवळखी व्यक्तीचो फोन आयलो जाल्यार तो घेवं काय नाका असो प्रस्न पडटा. कित्याक तर हालींसरा कितलेशेच ऑनलायन घोटाळे जावंक लागल्यात. एक बटन दाबून वा लिंकाचेर बोट लागलें जाल्यार बँकेंत आशिल्ले सगळे पयशे नाच्च जावंक शकतात. अशे प्रकार सर्रास सध्या जातात.
हें जाता, कित्याक तर समाजांत बरे तशेंच वायट प्रवृतीचे मनीस आशिल्ल्यान फटींगपणा वा नागोवपाचे प्रकार आतांच न्हय तर खूब पयलीं सावन चलत आयल्यात. नागोवपी वा घोटाळेकार आपल्या सुवार्था खातीर कोणाक ना कोणाक तरी टोपी घालतात आनी ताचें तांकां कांयच दुख्ख वा वायट दिसना. आपणें दुसऱ्याक फटयलो हातूंत तांकां घडये सूख मेळटा.
आदल्या काळांत तंत्रगिन्यान नाशिल्ल्यान कोणाकूय फटयतलो जाल्यार त्या मनशाक लागींच्यान, म्हणल्यार ताका प्रत्यक्षांत मेळून संपर्कांत येवचे पडटालें. फुडें पत्रांच्या माध्यमांतल्यानय अशे फटोवपाचे प्रकार घडपाक लागले. आतां तर तंत्रगिन्यान इतलें फुडें पावलां की तें वापरून टोपी घालप गुन्यांवकाराक सामकें सोंपें जालां.
जो गुन्यांव इंटरनेट आनी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणां वापरून करतात तो सायबर गुन्यांव. हे गुन्यांवकारी आतां आर्टिफिशियल इंटेलिजंस आयिल्ल्याक उच्च पातळेवेल्या तंत्रगिन्यानाचो वापर करून स्कॅम वा घोटाळो करतातच. पूण ताचे परसय चड नागोवणी सोशल इंजिनिअरींगांतल्यान जाता. सोशल इंजिनिअरींग म्हणल्यार एकादे व्यक्तीच्या मनाचेर मनोवैज्ञानीक रितीन नियंत्रण मेळोवन वा ताका भुलोवन ताचे कडल्यान संवेदनशील म्हायती मेळोवन, तिचो वापर अर्थिक रित्या फटोवपाक करप. अश्या गुन्यांवकारांक सायबर स्कॅमर वा सायबर फ्रॉडस्टर म्हणटात. व्यक्ती मुखेल तीन दुर्गुणा खातीर सायबर गुन्यांवाक भकीक पडपाची शक्यता आसता. एक म्हणल्यार निश्काळजीपणां, दुसरो लोभ आनी तिसरी भंय वा भिरांत.
संवसारांत खंयसरूय रावपी मनश्या कडेन संपर्क करपाक आयज वॉट्सएप, टॅलिग्राम, वीचॅट, सिग्नल, मेसेंजर, स्नॅपचॅट, डिस्कॉर्ड अश्यो कितल्योश्योच कंपनी आपल्या अॅपां वरवीं फुकट सेवा दितात. तातूंतलें नामनेचें अॅप म्हणल्यार वॉट्सअॅप, जें आयज संवसारभर 295 कोटी लोक वापरतात. संवसारांत वॉटसअॅप वापरतल्यांत आमचो देश पयल्या नंबराचेर आसा. भारतांत 53.6 कोटी लोक ताचो वापर करतात. हाचोच फायदो घेवन सायबर गुन्यांव करपाक गुन्यांवकारी वॉटअॅपाचोच वापर करतात. सद्या जे तरेचे स्कॅम्स हे स्कॅमर्स वॉट्सअॅप वापरून करतात ते जाणां जावन घेवप खूब गरजेचें जालां. तर तातूंतले काय म्हत्वाचे स्कॅम्स अशे आसात-

  1. तोतयागिरी करून तातडीच्या पयश्याची मागणी (मॉम एन्ड डॅड स्कॅम) –
    हे तरेचें स्कॅम करप सगळ्यांत सोंपें. हातूंत स्कॅमर आपूण कुटुंबांतलो वांगडी अशें नाटक करून पिडिताच्या आवय-बापूय, घरच्यां लागीं वा इश्टा लागीं तातडीची गरज आसा अशें भासोवन पयशे मागतात.
    देखीक-1) स्कॅमर पिडिताच्या आवय वा बापायक, आपलो फोन मोडला वा चालू जायना आनी ते खातीर इश्टाच्या मोबायला वेल्यान मेसेज केल्या अशी मॅसेज धाडटा. मोबायल चलनाशिल्ल्यान आपल्याक कसलेंच मोबायल बँकिंग अॅप चलोवपाक मेळना वा (आपूण शिकपा खातीर वा कामाच्या निमतान जंय रावता ताचें) घरभाडें दिवपाक वा बिल भरपाक वा हेर कसल्याय कामा खातीर तातडीन पयशांची गरज आसा अशी आनीक एक मॅसेज धाडटा. आपलो लागींचो कोणूय अडचणींत आसा अशें समजना फुडें घरचीं वा इश्ट फांटी फुडें पळयनासतना पयशे ट्रान्सफर करतात, जे स्कॅमराच्या खात्यांत पावतात. अशे तरेन पिडिताचीं लागींची मनश्यां फटवतात. ह्या स्कॅमांत चडांतचड पिडिताचे आवय-बापूय फटवतात म्हणून ताका “मॉम एन्ड डॅड स्कॅम” अशेंय म्हणटात.
    2) लॉटरी ड्रॉ स्कॅम- हें सगळ्यांत पोरणें स्कॅम जें फकत वॉट्सअॅपाचेरूच न्ही, तर आदले तेंपार पत्रांतल्यान आनी मागीर इमेल वापरूनय जातालें. वॉट्सअॅपाचेर एक मॅसेज येता “तूका एक लॉटरी लागल्या आनी ते पयशे घेवपाक तुका तुजे बँक खात्याची म्हायती दिवची पडटली.” मागीर स्कॅमर ताका एक लिंक धाडटा जे वरवी पिडिताची सगळी म्हत्वाची म्हायती घेता आनी मागीर पिडिताचें बँक खातें रिकामें करता.
    3) गिफ्ट कार्ड स्कॅम – हातूंत स्कॅमर फुकट गिफ्ट कार्डाचो दावो करपाची लिंक धाडटा. त्या लिंकाचेर क्लिक केल्यार एक तर स्कॅमर पिडिताच्या मोबायलाचेर एक मालवेअर इन्स्टॉल करता (जेवरवी ताका पिडिताच्या मोबायलांतली सगळी म्हायती मेळटा) वा एका फॉर्मांतल्यान ताची वैयक्तीक संवेदनशील म्हायती-देखीक पिडिताचो बॅंक खातें नंबर, क्रेडीट वा डेबीट कार्ड नंबर, सिवीवी – मागता. आनी मागीर पिडिताच्या बँक खात्यांतले पयशे फारायता.
    4) क्यू आर कोड स्कॅम- गिफ्ट कार्डा भशेनच आनीक एक स्कॅम जंय गिफ्ट कार्डा बदला स्कॅमर एक क्यू आर कोड धाडटा आनी तो स्कॅन केल्यार इनामा मेळटलें अशी सूचना वांगडा धाडटा.
    5) टॅक सपोर्ट स्कॅम – स्कॅमर्स आपूण वॉट्सअॅप कस्टमर सेवा प्रतिनिधी म्हूण सांगून पिडिताक ताचो वॉट्सअॅप अकावंट सुरक्षीत दवरपा खातीर वळख प्रमाणीत करची पडटली अशी सूचना दितात. ताचेर विस्वास दवरून पिडित आपली वैयक्तीक म्हायती दिता आनी फसता.
    6) क्रिप्टोकरंसी स्कॅम- तुमी जाणाच आसतलीं बिटकॉयना सारकेल्या डिजिटल करंसीनी लोक पयश्याची गुंतवणूक करतात ती. एकादो स्कॅमर वॉट्सएपाचेर मॅसेज धाडून क्रिप्टोकरंसीनी गुंतवणूक करून मालामाल जावपाची कशी शक्यता आसा हें पिडिताक पटोवन दितात. आनी पिडीत जेन्ना गुंतवणूक करपाक म्हूण पयशे ट्रान्सफर करता तेन्ना ते पिडिताक ब्लॉक करतात वा वॉट्सअॅप एकावंट बंद करतात. हाका पीग बूचर स्कॅम अशेंय म्हणटात.
    7) अनऑथरायज्ड वॅरिफिकेशन कोड स्कॅम – हो सगळ्यांत भंयंकर स्कॅम जे वरवी पिडिताचो वॉट्सअॅप अकावंट हॅक जाता आनी ताका आपल्याच मोबायलाचेर वॉट्सअॅप वापरपाक मेळना. तर सगळ्यांत पयलीं पिडिताक ताच्याच एका वॉट्सएप कॉन्टेक्टांतल्यान मॅसेज येता- “चुकून म्हजो एक 6 डिजीट कोड तुज्या मोबायलार पावला तो मात्सो आपल्याक धाडून दी.” पिडितान तो कोड धाडलो जाल्यार पिडिताचो वॉट्सएप चलपाचो बंद जाता. स्कॅमर पिडिताचो वॉट्सअॅप आपल्या मोबायलाचेर वा कंप्युटराचेर सेट करपाक सोदतना ताका 6 डिजीट कोड (जो वॉट्सअॅप कंपनी पिडिताच्या मोबायलाचेर धाडटा) जाय आसता. तो पिडिताक तेच वेळार वॉट्सएप कॉन्टेक्टांतल्या हॅक केल्ल्या वॉट्सएपावेल्यान मॅसेज धाडटा की तो कोड आपल्याक धाडून दी म्हण. जर पिडितान तो कोड धाडलो जाल्यार स्कॅमर आपल्या उपकरणाचेर वॉट्सएप सेट करून पिडिताक मोबायलावेल्या वॉट्सअॅप अकावंटांतल्यान लॉगआवट करता. अशे तरेन पिडिताक आपल्याच वॉट्सअॅपाचो एक्सेस मेळना. स्कॅमर मागीर पिडिताच्या मोबायलावयल्यान ताच्या इश्टांक मॅसेज धाडून पयशांची मागणी करता वा तांचोय वॉट्सअॅप अकांवंट हॅक करता.
    8) कॉल फॉरवर्डींग स्कॅम – पिडिताचो वॉट्सअॅप हॅक करपा खातीर कॉल फॉरवर्डींग स्कॅमाचो वापर जाता. स्कॅमर पिडिताक एक अनवळखी नंबरावेल्यान कॉल करता आनी कसलीय तरी बंडलां मारून पिडिताक एक नंबराचेर कॉल करपाक लायता जो पिडिताचो कॉल स्कॅमराच्या मोबायलाचेर फॉरवर्ड करता. पिडिताचो कॉल स्कॅमराक फॉर्वर्ड जावन स्कॅमराक वॉट्सएप कोड ताच्या मोबायलाचेर मेळिल्ल्यान तो पिडिताचे वॉट्सएप हॅक करपाक शकता आनी अशे तरेन पिडिताक आपलोच वॉट्सअॅप अकांवंट वापरपाक मेळना.
    9) वॉट्सएप गोल्ड स्कॅम – पिडिताक एक मॅसेज ना जाल्यार इमेल येता जातूंत ताका वॉट्सअॅपाची गोल्ड वांगडीपद दिवपाची ऑफर आसता जी घेतल्यार कांय खाशेल्यो सेवा ज्यो फकत व्हीआयपी लोकांखातीरच आसता ती दिवपाचो दावो करतात . खरेपणांत वॉट्सअॅप गोल्ड म्हूण कांय प्रकारच आसना. पिडिताक ते खरेंच दिसता आनी तो वॉट्सअॅप अपग्रेड करपाक तांणी धाडिल्ल्या लिंकाचेर क्लीक करतात जें एका वेबसायट ओपन करता. आनी ताचे वयल्यान पिडिताच्या मोबायलाचेर एक मालवेर इन्स्टॉल करता जे पिडिताच्या मोबायलावेली सगळी म्हायती स्कॅमराक पावयता जाचो स्कॅमर जाय तसो वापर करता.
    स्कॅमर्स काळानुसार आपल्यो पद्दती बदलत आसतात आनी वॉट्सएप नोकरी स्कॅम, रोमान्स स्कॅम जायते रितीन पिडिताक लुट्टात. अशे तरेचें स्कॅमांत आपूण फसचो न्ही म्हूण सकयल दिल्ले कांय गजालीं बाबतींत जागरूक रावपाचें-
  2. सगळ्यांत पयली म्हणल्यार वॉट्सएपार 2-फॅक्टर ऑथेंटिकेशन करचें. वॉट्सएप सेटींगांतल्यान अकांवंटाक वचून ते करचें आसता आनी एक सॅक्युरिटी कोड सेट करतकच स्कॅमराक तुमचो अकांवंट हॅक करप शक्य जायना.
  3. खंयच्याच अनवळखी नंबरावेल्यान आयिल्ली मॅसेज मात्शी काळजी पुर्वक हाताळची. गडबड करून त्रासांत पडचें न्ही.
  4. कोणेंय मॅसेज धाडून आपूण घरचो वा इश्ट म्हूण भासोवन तातडीन पयश्याची मागणी केली जाल्यार सगळ्यांत पयलीं पिडिताक फोन करून ती मॅसेज खरेंच ताणें धाडल्या काय ना तें निश्चीत करून घेवप. पिडिताक फोन लागना जाल्यार पिडिताच्या संपर्कांत आशिल्ल्या कोणाकूय फोन करून ताचे कानार ही गजाल घालून खरेफट तपासून पळोवचें. तशेंच स्कॅमरान धाडिल्ल्या मॅसेजीक जाप करून एकादी अशी गजाल विचारप जी फकत तुमका आनी पिडिताकच खबर आसा. खरें फट तपासले शिवाय पयशें कशेच धाडप ना.
  5. मॅसेजींत स्पेलींग वा व्याकरणाच्यो चुको तपासच्यो. स्कॅमर चडश्यो अश्यो चुको करतात.
  6. वॉट्सअॅपार आयिल्लें खंयचेय लींक -चड करून अनवळखी नंबरावेले लिंक- क्लीक करचें न्ही.
  7. वॉट्सअॅप वॅरिफिकेशन कोड तर केन्नाच धाडचो न्ही. मागीर ती मॅसेज ओळखीच्या मनश्यान लेगीत धाडिल्ली आसूं. ताका फोन करून खरें फट तपासून पळोवचें.
  8. वॉट्सअॅप हॅक जाल्यार सायबर सेलाक कागाळ करून कांय उपेग ना. तर वॉट्सएप ग्रीव्हन्स फॉर्म भरून वॉट्सएपाच्यां प्रतिनिधीक कळोवचें. ( गुगल केल्यार तो फॉर्म मेळटा) फकत पिडिताचें एक वळख पत्र (आधार कार्ड वा ड्रायव्हींग लायसंस बी कितेंय) गरजेचें. कळीत करतकच ते रोकडेच स्कॅमराक ब्लॉक करतात आनी इमेलावरवी पिडिताक तशें कळीत करतात.
  9. *67 or 405 अश्या नंबरावेल्यान सुरू जावपी कॉल करचे न्ही कारण ते कॉल फॉर्वर्ड करपी रिक्वेस्ट आसतात जे तुमचो नंबर दुसऱ्या नंबराचेर धाडटात.
    तंत्रगिन्यानाचो वापर जरूर करचो पूण तो सामको शिटूकसाणेन करचो ना जाल्यार स्कॅमरां कडल्यान फसवणूक जावपाची शक्यता ह्या सायबर संवसारांत पावला-पावलाचेर आसता. तुमची जागरुकतायूच तुमकां सुरक्षीत दवरपाक शकतली.