भांगरभूंय | प्रतिनिधी
गोंयांतली पयली विद्यार्थी चळवळ दत्ता दामोदर नायक ह्या नांवां पासून आरंभाक आयली. ताचे पयलीं विद्यार्थी पातळेर एकठांय येवन एका माटवांत एखादी बरी भुरगेपणांतली चळवळ गोंयांत कोणेच केली ना अशें म्हाका होलमता. ‘स्टुडंट मुव्हमेंट’ हें उतरच तेन्ना नवें कशें. गोंय मुक्त जालें तेन्ना हांव बारा- तेरा वर्सांचो. गोंय पुर्तुगेज तेंपार कशें आशिल्लें तें हांवें तेरा वर्सां मेरेन पळेलां. तेन्नाचें राजपाटण म्हणल्यार पणजे शार पळेलां. शारांत धांवताल्यो त्यो तेन्नाच्यो घोड्या गाडयो आनी तांचेर बसून प्रवास करपी चडशे गोरे येवरोपी लोक. क्वचीत गोंयकार किरिस्तांव भाटकार त्या घोड्या गाडयांनी भोंवताले, मात थळावे त्यो गाडयो पळोवंक पणजे शारांत थंयच्या फुटपायरेर उबे रावताले. हो वेळ मेरेन विद्यार्थी, स्टुडंट मुव्हमेंट कोणाक खबर नासलो.
मात, पुर्तुगेजांचो निमाणो गर्वनादोर वासाल द सिल्वा आयलो आनी ताणें इस्कोला प्रिमेर म्हणल्यार पुर्तुगेज माध्यमांतल्यो मुळाव्यो प्राथमीक शाळा गोंयांत खूब कडेन घाल्यो आनी खूब कडेन त्यो बांदूनय काडल्यो. ते इस्कोल प्रिमार शाळेच्यो घटमूट इमारती अजूनय गोंयांत खूब कडेन पळोवंक मेळटात. ह्या शाळेंत हांवूंय दोन वर्सां शिकलां. प्रिमेर ग्राव आनी शेगूर ग्राव म्हणल्यार पयलीं क्लास आनी दुसरी क्लास शिकले आनी ताचे पयलीं गांवच्या देवळा कडेन सुरू केल्ली मराठी शाळाय आमी म्हणल्यार हांव शिकलां. त्या वेळा वयले शाळेचेर एक वेगळो लेख बरोवंक जाय. पूण हो आयचो लेख हांव बहुआयामी असो आमचो इश्ट लेखक दत्ता दामोदर नायक हांच्या सत्तराव्या वाडदिसा निमतान बरयतां.
30 डिसेंबराक दत्ता नायक 70 वर्सांचो जालो. तसो तो म्हज्याकय पिरायेन पांच- स वर्सां धाकलो. पूण कोंब वाड्या वयलो दत्ता नायक म्हाका खंय भिडलो ताची याद ना. वास्तवीक हांव नागेशीं, फोंडेंचो, बांदोडेंचो. म्हज्या भुरगेपणांत दत्ता म्हाका इश्ट म्हूण मेळप म्हणप सारकें जावचें ना. दत्ता नायक चड करून चौगुले कॉलेजींत शिकतना गावलो अशें म्हणूं येता. हांवूंय नोकरी गावली तेन्ना मडगांवां रावपाक गेलों. हांवें पणजे धेंपे कॉलेजींतल्यान इण्टर आर्ट करून ज्युनियर बीएक चौगुले कॉलेजींत प्रवेश घेतिल्लो.
मुळावे शाळेचो शिक्षक म्हूण वार्का साश्टींत येवप वचप जालें. मडगांवांतच चडशें रावप जालें. तेन्नाच केन्ना तरी दत्ता नायकागेर पावलों. तांगेर बसप उठप जावंक लागलें. दत्ताची आई खूब आस्तेन, मायेन विचारपूस करताली. जेवण- खाण दत्ताच्या घरांत अदीं मदीं जावंक लागलें. तेन्ना दताच्या घरांतलें तें मनमेकळें वातावरण, कसलोच आयलो पयलो तसो शिश्टाचार वा भेदभाव करिनासतना दत्ताल्या घरांत आमी दत्ताले इश्ट म्हूण वावरूंक लागले. विद्यार्थी चळवळीच्यो ल्हान- व्हड कार्यावळी जावंक लागल्यो. शिबिरां जातलीं. तातूंत वाळपय गांवांत एक सात-आठ दिसांचो मोटो कॅम्प आयोजीत केल्लो. खलपाचें भाट म्हणटात थंय. हो आमचो विद्यार्थी कॅम्प जालो. संघटणेचो मुखेली दत्ता नायक जाल्लो आनी ताच्या मुखेलपणा खाला आमी सगल्यांनी विद्यार्थी कॅम्प खूब येसस्वी करून दाखयलो. वाळपय लागसारच्या ल्हान व्हड गांवांनी आमी सगले विद्यार्थी पंगड करून वाड्यावाड्यांनी भोंवले. रानांनी भोंवपाक आमकां शारांतल्यान आयिल्ल्या विद्यार्थ्यांक खूब मजा तर येतालीच आनी आमी रानांनी भोंवतात हाचोय गर्वसो दिसतालो.
सत्तरींत ल्हान व्हड रानगांव आसात. रानांनी गच्च भरिल्ल्या ह्या गांवांनी धवाडे लोक कोण तशे झळकीक पडनासले. झळकताले ते आदिवासी गावडे, कुणबी, सतरकार आनी थोडेशे मराठा म्हणपी गांवस बी आडनांवाचे. पूण ह्या गांवांनी हरिजन समाजांतल्या लोकांक मात खूब उणाक लेखताले. तांकां लागीं घेनासले. भोंवता घुंवता थंय आमी श्रेश्ठ हेच भावनेन एक जात दुसरे जाती कडेन वागताले. गांवस, मराठा जावं हेर कुणबीय बी आपसात चड भेदभाव करताले, आनी हो भेदभाव आयजूय थंय तिगून आसा अशें समजता.
दत्ता नायक आनी आमी तांच्या सांगाताक रानावनांनी तेन्ना भोंवतना तांगेल्या जातीभेदाचे वागणुकेक खूब कशे कडेन छेद दिलो आनी खूब कडेन विरोध केलो.
एका गांवांत तर च्याच्या हॉटेलांत पिवपाचे ग्लास दलीत गिरायकांक धुवन बी स्वता वेगळे वयर खांब्याचेर दवरपाची चाल आसली. आमचो पंगड जेन्ना अशा एका हॉटेलांत पावलो तेन्ना थंयचे बाकडेय बी वांटून वेगळे वेगळे मांडिल्ले. हॉटेल मालकान मागीर ते बांक आनी थंयच्या खांब्यार दवरिल्ले ग्लास हे दलितां खातीर वेगळे आसात अशें आमकां सांगलें, तेन्ना म्हाका याद जाता दत्ता नायकान तिडकून उठून ते सगले ग्लास खांब्या वयल्यान सकयल काडले आनी मागीर आमी ते ग्लास धुवून त्या हॉटेलकाराक तातूंत च्या ओतून आमकां पिवपाक दी म्हूण सांगलें. तो दळवी नांवाचो हॉटेल चालक कां कू करून पयलीं तशें करपाक फाटीं फुडें जावपाक लागलो. ताची देहबोली म्हणटाली, “आरे बाबांनो त्या ग्लासांनी च्या पिल्यार तुमी तुमची उंचेली जात विटयतले. तशें करूं नाकात अशेंच सुचयताली. दत्तान फुडें सरून आफोर्साद ते ग्लास धुवून बी घेवन च्या घेवन आमी सगले पिले. तेन्ना थंयच्या गांवांतले लोक खूब अजापले. तांकां ती नविदाद आसली. समता आंदोलनाचो तो पयलो आरंभी चिरो आमी लायिल्लो.
मागीर सत्तरीच्या रानांनी आमी भोंवतना थंय दलितांक बांयचें उदक भीक मागून घेवचें पडटालें. थंयच्या बांयचेर उदका खातीर रितीं आयदनां घेवन तांचीं भुरगीं, बायलो येवन वळीन उबी राव. तेन्ना थळावो कोण तरी मराठा वा कुणबी समाजांतली वयल्या जातीची बायल वा दादलो बांयतलें उदक कळशान काडून थंय उदका खातीर रितीं आयदनां घेवन आयिल्ल्या दलितांक भीक कशी तांचे कळशेंत घालतालो. हें सगलें खेड्यांतले प्रकार पळोवन आमी विद्यार्थी चळवळीतले जायते जाण बरेच चवताळ्ळे आनी उदकाची भीक घालपी त्या सत्तरींतल्या लोकांक ते खबर ना, पूण दत्ता नायकाच्या फुडारपणा खाला आमी विद्यार्थ्यांनी हें काम तेन्ना केल्ल्याची आयज याद जाता.
मागीर वाळपयचो विद्यार्थी कॅम्प जातकच आमी विद्यार्थ्यांनी ‘होते कुरूप वेडे’ हें पुस्तक रचलें. सत्तरीचो लोकवेद थंयच्यो चालीरिती, थंयचो समाज आनी तांचे भितरलो सभावीक भेदभाव, तांचे खाणेपिणें आनी लोकसभासाच्या चालीरितीचेर आमच्या मदल्यांनी खूबशे बरयलें. तातूंत सत्तरींतलीं लोकगितां, फुगड्यो, धालो, काणयो, गितां आनी लोकवेद बी जमयले. तांचे एक पुस्तक संग्रही उरचें म्हूण आमी बरयलें आनी छापलें, प्रसिद्ध केलें. तें पुस्तक आयजूय आमकां आमचे विद्यार्थी चळवळीची याद करून दिता.
आयज ते विद्यार्थी चळवळीतलो मुखेली आमचो इश्ट दत्ता नायक आपणाले जिणेची सत्तरी हुपता. ह्या सगल्या गजालींची याद जावन सभोंवतणी पळेतकच निरास, उदास जावचें पडटा. विद्यार्थी चळवळ जावं विद्यार्थी एक संघटणा आयज गोंयांत अस्तित्वांत ना. कांय राजकी पक्षाचे विद्यार्थी परिशदो बी आयज एकामेकांचेर खंयच्या तरी विशयार वरचडपणा करतना अदीं मदीं दिसता. विद्यापिठांतल्या वेंचणुकांनी विद्यार्थ्यांनी आमने सामने येवन केल्लो संघर्श आयकूंक येता. पूण आयज विद्यार्थी चळवळ खंयच वखदाक गोंयांत दिश्टी पडना. विद्यार्थ्यांचे खूबशे जटील प्रस्न आसात, पूण कोणाक कांयच पडिल्लें ना. दत्ता नायक सारके तत्कालीन विद्यार्थी फुडारी ताच्या सत्तराव्या वाडदिसाक गोंयांत खंयच झळकीक पडनात ही खंत आसा.
व्हड लेखक जाल्ले दत्ता नायक सत्तरी हुपून जाण्टेपणांत पावल्यात. अशा वेळार आताच्या विद्यार्थ्यांनी, तरणाट्यांनी समाजीक मळार समाजांतले खूबशे प्रस्न आसात ते सुटावे-सोंपे करपाक वावुरचें अशी अपेक्षा आसा.
एन. शिवदास
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.