भांगरभूंय | प्रतिनिधी
वारकारी संप्रदायान आपली पूज्य देवता म्हूण वेंचून काडिल्ली देवता अद्वितीय आसा. संतांनी विठ्ठलाक श्रीकृष्णाचो अवतार मानला. तुकाराम महाराज म्हणटात-
द्वारकेचें केणें आलें याचि ठाया ।
पुढें भक्तराया चोजवीत ॥
तर एकनाथ महाराज म्हणटात –
द्वारकेहुनी जगजेठी ।
आला पुंडलिकाचे भेटी ।
पाऊलें सरळ गोमटी ।
बाळ सूर्यापरी ॥
धन्य धन्य पांडुरंग ।
मुर्ति सावळी सवेग ।
गाई गोप संवगडे लाग ।
मिळोनि सकळांसहित ॥
मुळांत श्रीकृष्णाक भगवान विष्णुचो अवतार मानतात. विष्णुच्या प्रसिद्ध दशावतारांत विठ्ठल ना. कांय पुराण ग्रंथांनी विष्णुचे चोवीस अवतार मानल्यात. हातूंतय विठ्ठल ना. विष्णुसहस्रनामाच्या हजार नामातूय विठ्ठल ना. देखूनच संतांनी ताचो उल्लेख ‘चोवीसा वेगळा’, ‘सहस्रा वेगळा’ असो केला. श्रीकृष्णाचो अवतारुय बऱ्याच वर्सां आदीं द्वापरयुगाच्या शेवटाक सोंपलो अशें भागवत पुराणांत वर्णन केलां. पूण विठ्ठल अजून पंढरींत उबो आसा.
तुकाराम महाराजाचो एक गोड अभंगा आसा –
माझी मेली बहुवरी ।
तू का जैसा तैसा हरी ॥
विठो कैसा वाचलासी ।
आता सांग मजपासी ॥
तुज देखतांची माझा ।
बाप गेला आजा पणजा ॥
आम्हा लागलेसे पाठी ।
बालत्व तारुण्य काठी ॥
तुज फावले ते मागे ।
कोणी नसता वादी लागे ॥
तुका म्हणे तुझ्या अंगी ।
मज देखता लागली अवघी ॥
तुकाराम महाराज म्हणटात, हे हरी, हे विठ्ठला, आतां मेरेन म्हजे जायते सोयर संवसाराक अंतरले, पूण तूं अजून आसा तसोच आसा, हें कशें? आतां तूं आयज मेरेन कसो वाचलो हाचें गुपीत म्हाका सांग. तुच्या मुकार म्हजो बापूय, आजो, पणजो गेलो, म्हज्यो तीन पिळग्यो गेल्यो पूण तुज्यांत म्हाका कसलोच बदल दिसना. भुरगेपण, तरणाटेपण आनी जाण्टेपण पिराये प्रमाण आमचे फाटल्यान लागतात. पूण तुमी अजूनय पयलीं सारकेच दिसतात.
तुकोबाराय म्हणटात, हे देवा, तुजें फाटीं बरेंच फाविल्लें, कारण तेन्ना हांव अडचणींत आशिल्लो म्हणून तुका कांयच सांगूंक शकलो ना, पूण म्हाका जेन्ना संद मेळटा आनी तुजे भोंवतणी कोण नासता हें पळोवन मागीर तुजे कडेन वाद घालपाक लागतां, तुका ना ना प्रस्न विचारून तुका आबूज करून सोडटां. ते म्हणटात, ह्या मनशाच्या कुडीच्यो सगळ्यो अवस्था म्हज्या फाटल्यान लागल्यात, पूण तूं अजून पयलीं सारकोच निर्विकार आसा, हाचें गुपीत आयज तूं उक्तें करूनच आनी म्हाका एकांतांत सांग.
भिल्लाचो बाण पांयाक लागून कृष्णाचो अवतार सोंपतकच लेगीत कृष्णाचो अवतार मानपी विठ्ठल कलियुगांत पढरींत उबो आसा. कारण संतांनी वर्णन केल्लो तांचो हो देव कितें तरी वेगळोच आसा.
वारकरी संतांनी भगवान विष्णूक आपलें देवत्व म्हूण प्रत्यक्षपणान स्विकारूंक ना. राम, कृष्ण आदी भगवान विष्णुचे जायते अवतार आसतना संतांनी श्रीकृष्णाचो हो वेगळो अवतार आपलो उपास्य देवता म्हूण कित्याक स्विकारलो हाचें चिंतन करपाक जाय?
विठ्ठलाचो अवतार आनीक एक कारणाक लागून वेगळो. आपूण अवतार कित्याक घेता तें भगवंतान भगवद्गीतेंत स्पश्टपणान सांगलां. गीतेचो तो सुप्रसिद्ध श्लोक म्हणल्यार –
परित्राणाय साधुनां विनाशाय च दुष्कृताम्।
धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे॥
भगवान म्हणटात, “हांव युगां सावन संतांच्या संरक्षणा खातीर आनी दुश्टांच्या नाशाखातीर अवतार घेतां. विठ्ठलाचो अवतार हाका आडवाद. प्रल्हादा सारक्या खंयच्याय भक्ताक संकश्टांत पडलो म्हणून ताची राखण करपा खातीर विठ्ठालान अवतार घेतला? वा हिरण्यकश्यपू, रावण, कंस ह्या सारक्या कांय दुश्टांचो नाश करपाक देव विठ्ठलाच्या रुपांत आयलो? खंयच्याय भक्तान ताका आपयिल्लो तरी? अशें कसलेंच कारण घडूंक ना. विठ्ठ आयलो तो फक्त पुंडलिकाक मेळटाक. पुंडलिकाच्या मनांतलो निश्काम भक्तीभाव पळोवन देव स्वता ताका मेळपाक आयलो. म्हणून संत जनाबाई म्हणटात, ‘तूंच तिनूय लोकांक धन्य आसा.’ संत जनाबाईचो अभंग असो –
भला भला पुंडलिका ।
तुझ्या भावार्थाचा शिक्का ॥
भलें घालूनियां कोडें ।
परब्रह्म दारापुढें ॥
घाव घातला निशाणीं ।
ख्याति केली त्रिभुवनीं ॥
जनी म्हणे पुंडलिका ।
धन्य तूंचि तिहीं लोकां ॥
विठ्ठल हा देव केवळ भावाचा भुकेला आहे.
जनाबाई म्हणटात –
देव भावाचा लंपट ।
सोडुनी आला हो वैकुंठ ॥
तर तुकोबा म्हणटात –
मनीं भाव असे कांही ।
तेथें देव येती पाहीं ॥
विठ्ठलाक कसलीच फट, पाखंड, अहंकार सोंसना. विठ्ठलाक खोशी करपा खातीर ताका योग, यज्ञ, विधी, विधी, कर्मकांड, तप, उपास अशे कसलेच त्रासदायक साधना करचीं पडनात. ताका एक भाव पुरो. पयशे खर्च करपाची वा कुडीक दुखोवपाची गरज ना. विठ्ठल एक भोळ्या भावान प्रसन्न जाता. खरें म्हणल्यार भक्ताच्या मोगाक लागूनूच ताका नांव आनी रूप मेळूंक ना?
संत निळोबा विचारतात –
भक्तांवीण देवालागी ।
पुसते जगी कोण दुजे? ॥
नामही नव्हते रूपही नव्हते ।
कैसेनि जाणते कोण तया? ॥
तुकोबा एका अभंगात देवाकूच विचारतात –
आमुचिया भावे तुज देवपण ।
ते का विसरोन राहिलासी? ॥
विठ्ठलाचीं आनीक कांय खाशेलेपणां पळोवया.
विठ्ठलाच्या हातांत कसलेंच शस्त्र ना. कोणाक मारपा खातीर ताणें अवतार घेतलो ना. हो देव अहिंसेचो कट्टर पुरस्कर्तो. विठ्ठलाचे पांय आनी नदर सम आसा. तुकोबा वर्णन करतात –
समचरणदृष्टी विटेवरी साजिरी ।
हो देव सगल्यां कडेन समतेन पळयता. तुकोबा म्हणटात –
राव रंक तुम्हां सारिकेचि जाणा ।
नाहीं थोर साना तुम्हांपासी ॥
विठ्ठल हो समतेचे प्रतिक. तुकोबांचो अभंग प्रसिद्ध आसा –
उंच नीच काही नेणें भगवंत ।
तिष्ठे भाव भक्ति देखोनिया ॥
उच्च आनी निम्न जाती, गिरेस्त- गरीब, दादलो -बायल, सद्गुणी आनी पापी, संवळें, ओंवळें असो कसलोच भेदभाव विठ्ठलालागीं ना.
तुजें सगळें काम सोडून म्हजी सेवा कर, अशें विठ्ठल म्हणना. उरफाटें तो आपल्या भक्ताच्या कश्टांत सदांच आदार करता. एकनाथ महाराज वर्णन करतात- .
खुर्पू लागे सांवत्यासी ।
न पाहे यातीसी कारण ॥
घडी मडके कुंभाराचे ।
चोखामेळ्याची ढोरे ओढी ॥
सजन कसायाचे विकी मांस ।
दामाजीचा स्वंये होय दास ॥
एका जनार्दनी जनीसंगें ।
दळूकांडू लागें आपण ॥
श्रम आनी प्रतिश्ठेचें मोल सांबाळपी देव हो विठ्ठल. तो मानाय, कश्ट करपी आनी शेतकार हांचो देव.
आंगवमेक पावपी देव म्हणून विठ्ठलाची नामना ना. खरें म्हणल्यार विठ्ठला कडेन आंगवण करपाची चाल ना. आंगवण सोडाच, देवा कडल्यान कितेंय मागप, याचन करप संतांक मान्य ना. तांकां सुख आनी मुक्ती लेगीत तांकां नाका. संत फकत संतांचो सांगात आनी भक्ती मोग देवा कडल्यान मागतात.
विठोबा कोणाच्याय आंगांत संचारता (भार येता), हें आमी केन्ना पळयलां? विठ्ठल कोणाच्या आंगांत येना. तुकोबा विचारतात –
अंगी दैवत संचरे ।
मग तेणे काय उरे? ॥
नवसें कन्यापुत्र होती ।
तरि कां करणें लागे पती? ॥
जाणे हा विचार ।
स्वामी तुकयाचा दातार ॥
विठ्ठल सोदपाक आमकां खंयच वचपाची गरज ना. जंय जंय भक्ती, ताचे भक्त आसात थंय तो धांवून येता. संतांचो सांगात तो भोगता. तो तांचे वांगडा कीर्तनांत नाचता. तो तांची सेवा करता. संत आनी बऱ्या विचारांची संगत म्हळ्यार विठ्ठलाची संगत!
बऱ्या विचारांची संगत हीच विठ्ठलाची संगत. विठ्ठल ज्या मुल्यांची प्रतिमा आसा, तीं मुल्यां आमचे जिणेंत हाडपाचो यत्न करप हीच खरी विठ्ठलाची भक्ती!
देवदत्त दि. परुळेकर
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
