‘वर्सल’ : गांवगिरे जिणेचो कलात्मक दिश्टावो !

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

प्रकाश पर्येंकार हांच्या ‘वर्सल’ कथासंग्रहाक साहित्य अकादेमीचो पुरस्कार फावो जालो. ते निमतान हो विशेश लेख.

आंगाक सूज येवप वेगळें आनी धश्टपुश्ट बळीश्ट जावप वेगळें. साहित्याच्या आंगाकूय अदीमदीं सूज चड येता. पूण पुश्ट जावप, स्नायू पीळदार जावप अशें केन्नाय घडटा. एका काळांत म्हळ्यार ‘पुनव’ नेमाळें येतालें त्या दशकांत ही पुश्टताय तेंगशेक पाविल्ली. कोंकणी कथांचे मुळावण तेन्ना घडलें. जबरदस्त कथा तेन्ना आयिल्ल्यो. मागीर हें घसघशीत पीक त्या मानान त्या प्रमाणांत थंडावलें. प्रकाश पर्यैकारान हालींच ह्या मळार शेताची एक कणसांनी भरिल्ली कुणगी फुलोवन आशेचें किरण हाडलां.

‘वर्सल’ हो प्रकाश पर्येकार हांचो पयलोच कथासंग्रह. प्रकाशबाब फाटली पंचवीस वर्सां सावन कथा बरयता. थोडें बरोवप पूर्ण कसदार बरोवप हो प्रकाशबाबाल्या सर्जनशीलतेचो गूण. आपूण ‘फुडें फुडें करपी असो हो लेखक न्हय आनी तो ताचो सभावूय न्हय. तशें करप हें बेगडीचो माल रूपें म्हूण खपोवपाचीं पिसायपणाची खटपट. त्या खातीर ताचो हो पयलो कथासंग्रह येवपाक इतलो कळाव लागला जांव येता. कितेंय जांव, ह्या कथासंग्रहाची कोंकणी साहित्याक भूक आशिल्ली हें निश्चित.

ह्या कथासंग्रहांत वीस कथा आसात. तांचेर नदर मारल्यार लेखक भौसांतल्या विशिश्ट जमातींचे, तांतल्या मनशांचे जिणे संघर्शाचे प्रस्न मांडपाक येसस्वी जाला. ‘वर्सल’ कथेंतल्या हरीजनांची, ‘ज्यानी’ कथेंतली धनगरांची, ‘चंद्रकोर’ कथेंतली वानरमाऱ्यांची व्यथा, भटक्या जमातींतल्या लोकांच्या अन्यायाचेर बरयिल्ली ‘आनी ते पोट घेवन गेले’ ही कथा, ‘गळ्यांतलो खुरीस’ हे कथेंत धर्मांतरा खातीर किरिस्तांव समाजाची जाल्ली घालमेल, हें सगळें प्रकाशबाबान आपल्या कथांनी फिशालकायेन चित्रायलां. त्या भायर जाण्टेल्यांची दगदग, त्रास सभेमाजार हाडपी ‘वशाड’ ही कथा, नव्या भुंयसुदारणा कायद्यां विशीं कांयच खबर नाशिल्ले वर्सांसंकीनी जमनी वसोवपी ‘अभयारण्य’ ह्या कथेंतले शेतकार आनी तांच्या वांट्यांक आयिल्ली दुख्खां आपल्या कथां उदेशीं लेखक सभेमाजार हाडटा. कुड्डे भावार्थ आनी देवदेवस्की मुखार आपली विवेकबुद्ध घाणाक दवरपी ‘तावीज’ हे कथेंतले लोक आनी परंपरेच्या आनी देवधर्माच्या नांवान मनशांची आनी पर्यावरणाचीय वाट लावपी ‘म्हाबळी’ कथेंतले जणकार असल्या समाजविद्वाट्या लोकांचीं कम प्रकाशबाब आपल्या कथांनी उक्ताडार हाडटा.

‘मोनेळ माया’ ही वर्सल ह्या झेल्यांतली एक अप्रतीम कथा. वेव्हार आनी भावना हांच्या मदल्या संघर्शाची. निमणे भावनेचेंच जैत जाता. त्या भायर चली भुरगें वांचयात हो संदेश दिवपी आनी मनीसपणावेल्या श्रद्धेक बळगें दिवपी सशक्त कथानक तातूंत सोबितकायेन विणलां. ह्या कथासंग्रहांतल्यो कथा जरी गांवगिऱ्या म्हळ्यार प्रादेशीक वातावरणांत घडटात आसल्यो तरी तांचीं बिजां वैश्वीक आसात. ह्या कथासंग्रहांतल्यो साबार कथा अणकारीत जावन देश विदेशांनी पावल्यात ताचे कारण तें हेंच.

‘वर्सल’ ह्या कथासंग्रहांतल्या कथेंतलीं पात्रां हो लिखाणाचो एक स्वतंत्र विशय. हीं पात्रां विशिष्ट समाजांतल्या घटकांचें प्रतिनिधित्व करतात. ह्या पात्रांची सुख दुख्खां सामान्या भायलीं. हीं सगळीं पात्रां गांवगिऱ्या वातावरणाच्या संस्कारांत वाडिल्लीं. त्या- त्या वाठाराची भास उलोवपी. हातूंतलीं स्त्री पात्रां तर चड तोखणायेचीं तीं पात्रां परिस्थिती प्रमाणे घडिल्लीं. परिस्थितीक धिरान तोंड दिवपी आनी असहाय्य आसून लेगीत पुरुशप्रधान समाजा कडेन झगडपी. ह्या कथांनी आयिल्लीं स्त्री पात्रां कश्टी, जिद्दी, केन्ना मोनेळ पांगुरपी तर केन्ना रागान तांबडी जावन झुडून आंगार वचपी. कांय कडेन ती भावार्थाचो पदर माथ्यार घेता तर कांय कडेन परंपरेचें वजें माथ्यार घेवन जिणेची वाट चलता. ‘मोनेळ माया’ कथेंतली सुकड्याची बायल सोमारगें, ‘सावट’ कथेंतली बोम्याची आवय, ‘उदक’ कथेंतलें गोकळें, ‘वशाड’ कथेंतली दुल्याची आवय शेरकुलें. ‘अभयारण्य’ कथेंतलें आवडू हीं पात्रां लेखकान इतले अप्रतीम धाटणेन पितारल्यांत की वाचक त्या पात्रांनी सामको समरस जाता. तांच्या दुख्खां कडेन सहानभुतीन पळयता. हीं पात्रां आमकां जगपाचो मंत्र दितात, परिस्थिती कडेन झुंजपाचे बळगे दितात. ह्या समाजा कडेन पळोवपाची एक नवी नदर दितात. हीं सगळीं पात्रां लेखकाच्या अवती भोंवती आशिल्लीं, लेखकान लागसरच्यान सहानुभूतीन पळयिल्लीं. तांची दुख्खां अणभवलेली. खरेंपणी ह्या पात्रां भोंवतणीच ह्यो कथा गुंथल्यात. ‘वर्सल’ कथासंग्रहांतल्या पात्रां कडेन पळयतना म्हाका भौनभौन महाबळेश्वर सैल हांची कांदबरी ‘काळी गंगा’ आनी तांतूतल्या पात्रांची याद येता.

वर्सल कथासंग्रहाचें आनीक एक खाशेलेपण म्हळ्यार ह्या कथांतलें गांवगिरें वातावरण आनी उतरावळ. ही उतरावळ वाचतगीर आमची निजाची कोंकणी भास कितली सुंदर आनी विविधतातेन नटिल्ली आसा हाची आमकां जाणविकाय जाता. ह्या उतरावळी कडेन वा म्हणी आनी वाक्प्रचारां कडेन वाचण्याची संवकळ नासली तरीय कथा वाचतना वाचप्याक खंयच आडखळ जायना. ह्या कथांचो सुवाद तो अचळय घेवंक शकता.

ह्या कथासंग्रहाच्या प्रस्तावनेत दामोदर मावजो हांणी म्हळां तशें ह्या कथासंग्रहांतल्या भाशेच्या शैलीचें, उतरावळीचें, म्हणी, वाक्प्रचारांचें भाशाशास्त्रीय नदरेन अभ्यास जावंक जाय. हांव तर फुडें म्हणीन ह्या कथासंग्रहांतल्या कथेंतल्या पात्रांचोय समाजशास्त्राचे नदरेन अभ्यास जावंक जाय.

‘वर्सल’ कथासंग्रहांतल्यो विसूय कथा कोंकणी कथेची तांक दाखोवपी. नव्या कथाकारांनी ह्यो कथा वस्तुपाठ कश्यो शिकच्यो. ह्या कथासंग्रहाचो कोंकणींतल्यान पदवी आनी पदव्युत्तर कोर्सांत जेरुल आसपाव करचो. कांय कथांनी नाटक वा एकांकी वा टेलीफिल्म ह्या माध्यमांनी रूपांतरण करपाची तांक आसा आनी थोड्यो त्या माध्यमांतल्यान रुपांतरीत जाल्याय बी. ‘मोनेळ माया’ कथेचेर आदारून ‘मोनेळ माया’ हें मराठी फिल्म, ‘गळ्यांतलो खुरीस’ कथेचेर ‘क्रोस अ क्रोस’ कोंकणी फिल्म आनी ‘चंद्रकोर’ कथेचेर ‘रानभूल’ हें मराठी फिल्म निर्मीत जालां. तशेंच ह्या कथा संग्रहांत आस्पाव जावंक नाशिल्ले ‘काजरो’ कथेचेर ‘काजरो’ ह्याच नांवान तयार जाल्ल्या कोंकणी फिल्माक 67 वो राष्ट्रीय पुरस्कार फाव जाला. बाकीच्याय कथांचोय त्याच नदरेन विचार जावंक जाय. कारण सगळ्याच कथांचीं आशय विशयाची बियां सणसणीत आसात.

ह्या कथासंग्रहांतल्यो सगळ्यो कथा वर्स 1992 ते वर्स 2008 ह्या सोळा वर्सां मजगतींच्यो. हाच्या उप्रांतच्या प्रकाशबाबाच्या कथांचो संग्रह रोखडोच उजवाडाक येवंचो अशी आस्त बाळगीतां.

‘वर्सल’ हो कथासंग्रह ‘जाग’ प्रकाशनान उजवाडाक हाडला. ह्या कथासंग्रहांतल्यो वट्ट धा कथा ह्यो आदीं जाग दिवाळी अंकांत उजवाडाक आयल्यात, त्योवूय बी माधवीबाय सरदेसाय हाणी ‘जागा’ची सूत्रां हातांत घेतगीर. माधवीबायूय हो प्रकाशबाबालो कथासंग्रह येवंचो अशें आंवडेतालें. ‘जागा’न हो कथासंग्रह उजवाडाक हाडून माधवीबायक आग ओंपल्यांत.

ह्या कथासंग्रहाच्या मुखपृश्टाचो खास उल्लेख करीन दिसता. कणकवलीचो फामाद चित्रकार नामानंद मोडक हांणी हें मुखपृश्ट पितारलां आनी तें कथासंग्रहाची शान वाडयता. छापणावळ उत्कृष्ट. ‘वर्सल’ कथासंग्रह हातांत घेतनाच कोंकणी भाशेचो अभिमान दिसता आनी कथाकार प्रकाशबाब पर्येंकाराचोय. 

सखाराम शेणवी बोरकार