योग्य पारख

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

बादशहा अकबराच्या दरबारांतल्या बिरबलाची किर्त दिगंत पसरिल्ली. ताका लागून अफगाणिस्तानच्या राजान बादशहाक विनंती केली की “महाराज थोडे दिसां खातीर बिरबलाक आमचे राज्यांत धाडून दियात. आमकांय ताच्या बुद्धीमत्तेची चुणूक पळोवपाक जाय. एक म्हयनोभर तांकां आमची सरबराय घेवंदी. म्हयन्यान ताका आमी परत धाडटात. शिवाय तुमच्या खातीर आमचे हांगाच्यो मोलादीक भेटवस्तू आमी ताचेच कडेन धाडूंक सोदतात. तो एक विश्वासू मनीस अशी ताची किर्त आमी आयकल्या. तरी विनंती मान्य करची.”
बादशहान तें मान्य केलें आनी बिरबलाक अफगाणिस्तानाक वच म्हण धाडलो.
अफगाणिस्तानच्या राजान ताची येतनाच परिक्षा घेवपाचें थारायिल्लें आनी बिरबल दरबारांत येवचे पयलीं आपल्या चार सरदारांक आपले सारखो पोशाख करपाक दिल्लो. आपूण बी तसोच पोशाख करून दरबारांत उबो राविल्लो. आपणाक सारखो बिरबल वळखता काय ना, हें ताका पारखूपाचें आशिल्लें.
बिरबल दरबारांत आयलो. खीणभर बिरबलान त्या दरबारी मंडळीचेर एक नजर मारली आनी सरळ महाराजा कडेन वचून कुर्निसात केलो. म्हळ्यार सलाम केलो. अभिवादन केलें. राजान ताका विचारलें.
“बिरबल तूं, हांवूंच राजा हें कशें वळखलो?”
“महाराज तें सामकें सोंपें आशिल्लें.”
“सोंपें आशिल्लें? आमी सगळ्यांनी एक सारखोच तर पोशाख केल्लो. मागीर कशें वळखलो तूं हांवच राजा म्हण?”
“बरोबर. सगळ्यांचो पोशाख एक सारखोच आशिल्लो हें खरें. तें पळोवन हांव बी मात्सो गडबडलों. पूण मागीर हांवें सारखो नियाळ केलो. तेन्ना म्हज्या लक्षांत आयलें की, तुमी सरळ म्हज्या नजरेक नजर दिवन पळयताले आनी बाकीचे तुमकांच पळयताले. तेन्नाच तें म्हज्या लक्षांत आयलें की तुमीच महाराज आसात म्हण.”
“अरे वा! तूं खरोच चाणाक्ष रे बाबा. शाब्बास तुजी. आतां हांगा कांय दीस तुमी सुसेगाद रावात. तुमची रावपाची यथा योग्य व्यवस्था आमी केल्या. आमकांय तुमचे कडच्यान आमचे सरदारांक कांय गोश्टी शिकोवपाच्यो आसात.जायत न्ही?”
“जशी तुमची इत्सा.” म्हणत कांय दीस रावन भरपूर इनाम, आनी बादशहा खातीर नजराणो घेवन बिरबल वापस बी आयलो. आराम मेळिल्ल्यान तो सामको तरतरीत जाल्लो. कांय दीस गेले. सदांच बादशहा अकबरा कडेन खूब कलाकार येताले आपली कला दाखयताले.
एक दिसा एक मूर्तिकार तीन मूर्त्यो घेवन दरबारांत आयलो. मुर्त्यो एकाच सारख्यो आनी खरेंच सुंदर आशिल्ल्यो. हातुंतली खंयची मुर्ती बरी हें कशें ठरोवप? बादशहान आपल्या जाणकार सरदारांक तातुंतली सामकी बरी मुर्ती वेंचून काडात म्हण सांगलें. हें सगळें सदांच कड्डयो फोकयो मारपी. आनी “बिरबलच कितें सगळें जाणा? आमकांय सगळें येता.” अश्यो फुशारक्यो मारपी आशिल्ले. आतां मात ते घुस्पले. तांकां कितें गोबोर कळटालो! कांय कळनाशिल्लें. म्हूण असो असो हात लावन पळयिल्ल्या भशेन करून सगळ्यो मुर्ती बऱ्योच आसात अशें ते सरदार म्हणूंक लागले. बादशहाक तें पटलें ना. निमणे ताणें बिरबलाक सांगलें.”बिरबल, तूं अफगाणिस्तानच्या राजाक एकाच नजरेन पारखिलो मरे? आतां म्हाका सांग खंयची मुर्ती चड बरी ती.”
“बरें महाराज “म्हणत ताणें त्या मूर्तींचे बारिकसाणेन निरीक्षण केलें. ताका त्या मुर्तींत कानांत, तोंडांत, अशे खंय खंय बुराक आसात तें दिसले. बिरबलान एक लांब व्हीर घेतलो आनी एका मुर्तीच्या कानांत घालो. तो मुर्तीच्या कानांतल्यान मुर्तीच्या तोंडांतल्यान भायर सरलो. परत दुसऱ्या मुर्तीच्या कानांत व्हीर घालो. तो तिच्या दुसऱ्या कानांतल्यान भायर सरलो. मागीर तिसऱ्या मुर्तीच्या कानांत व्हीर घालो. तो सामको तिच्या पोटांत गेलो. तेन्ना बिरबलान सांगले.”महाराज हीच मुर्ती बरी.”
“कित्या वेल्यान तूं हें म्हणटा?”
“महाराज, पयली मुर्ती ही त्या मनशांभशेन जे लोक खरें खोटें पारखी नासतना आयकल्ल्ली खबर रोकडीच गावभर घालतात.
दुसरी मुर्ती त्या लोकां सारखी ज्यांका मात्तूय कोणाचें कांयच पडिल्लें नासता जशें ह्या कानान आयकलें त्या कानान सोडून दिलें. अश्या तरेची आसतात. तशी आसा. आनी तिसरी मुर्ती त्या लोकां सारखी, जे गुप्तवार्ता गांवार घालिनासतना आपल्या पोटांत गुप्त दवरतात. आनी अश्याच मनशांची राजकारभारांत गरज आसता. तशी ही त्या लोकांचें प्रतीक आसा. म्हण हीच मुर्ती योग्य.”
बादशहा बिरबलाच्या निरिक्षणाचेर आनी बुद्धीचातुर्याचेर जाम खूश जालो. ताका ताणें गळ्यांतलो कंठो इनाम म्हण दिलो. बादशहाक ताचो सदांच अभिमान दिसतालो. बिरबलाचेर डंक धरून आशिल्ल्या सगळ्या सरदारांनी मान सकल घाली.असो बिरबल चतूर हुशार हजरजबाबी आशिल्लो.

तेजश्री गो. प्रभुगांवकार