यादींतले आपा

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

आपा तांच्या मुखार आनी ते सगळे आपा फाटल्यान चलताले. सगळ्यांनी धव्यो तोपयो, म्हणल्यार गांधी तोपयो घाल्ल्यो. हांव आई बरोबर रावून तांकां पयस पावसर पळयत रावलें.

धर्मीक आनी समाजीक परिस्थितीचो सुदारक, लोकां मदीं एकवट आनी देशभक्ती विशीं जागृताय हाडपी आनी गांव सज्ञान करपी स्वातंत्र्य सैनीक ‘आपा’ म्हजो बापूय, व्यंकटेश मलू प्रभू म्हापणे. ‘म्हापणो मास्तर’ अशी तांची सगळ्याक नामना आशिल्ली.

तांचो जल्म 20 जून 1902 वर्सा कांदोळेच्या शिकेरी वाड्यार जालो. जानेवारीच्या 6 तारखेर 1979 दिसा तांकां देवाज्ञा जाली. आज ते आमचे मदीं नात, पुण तांच्यो यादीं दोळ्यां मुखार अजुनय टवटवीत आसात.

तांणी जे संस्कार आमचेर केल्यात ते वर्सांचें वर्सा दिसपट्टे चलत आयल्यात. सकाळीं फांत्यार उठ्‌ठना ‘कराग्रे वसते लक्ष्मी’ म्हणप, सुर्याक नमस्कार करप, जेवणार ‘वदनी कवळ घेता’, आमोरेचेर प्रार्थना, घरांतल्या सगळ्या जाण्ट्यांक भुरग्यांनी नमस्कार करप. अशे तरेन आशिर्वादाचें पारडें सगळ्यांचें तुडुंब भरप. हे येवजून म्हाका दिसता, आज तांच्याच आशीर्वादान म्हजी जीण सार्थकी जाल्या. 

आपान आपल्या शिक्षकी पेशान, गांवांत खाजगी शाळा सुरू करून ज्ञानाची ज्योत पेटयली. ते म्हजें बापूय खरे, तितलेच ते म्हजें आदरणीय गुरू आशिल्लें. त्या दिसांची म्हाका बरीच याद येता. वड्ड्यां वाठारांत तांणी शाळा उगडिल्ली. त्या वेळार गोंय पुर्तुगेजांच्या सत्तेंतल्यान मुक्त जावंक नाशिल्लें.

हांव आपा बरोबर वचून शाळेंत बसतालें. थंय तो सगळ्यांक शिकयता तें हांव आयकतालें. म्हज्या म्ह‌ऱ्यांत येवन तो म्हाका पाटयेर श्री गणेशा चिरपाक लायतालो. अशें करीत करीत म्हजी उजळणी तयार जाली. फुडें अंक, पाडें करीत करीत हांव दुसरे विशयूय शिकूंक लागलें, शिकतना म्हाका आनीकूय जायत्यो गजाली दिसून आयल्यो. त्या वेळार म्हजे आपा, स्वातंत्र्य सैनीक आशिल्ल्यान तांकां चळवळींत वांटो घेवपाक मुंबय यो- वच करचें पडटालें. तांच्या मनार गांधीजींच्या तत्वांचो परिणाम जाल्लो. गोंय मुक्ती लढ्या वेळार तर तांणी लोकां मदीं व्हड जागृताय हाडली. गोंयकारांचो एकवट उरपाक आनी तांच्यात देशभक्ती जागोवपाक तांणी गांवांत जायते उत्सव सुरू केलें आनी उत्सवा निमतान तांणी स्वता किर्तनां करून लोकांक देशभक्तीचे धडें दिलें. हे करतना तांकां जायते त्रास काडचे पडले, पूण ते खूब धिराचें आशिल्ले.

त्या वेळार ते पुर्तुगेजूय उलोवंक, बरोवंक आनी शिकोवंकूय जाणां आशिल्ल्यान, पाखले तांचे कडेन आपल्या भाशेच्यो अडचणी सोडोवपाक येताले. तीच संद पळोवन आपान तांकां त्या वेळार गोंयकारांक आपको देश, आपले राज्य, आपलो गांव कितलो म्हत्वाचो आसा आनी तांच्यात तो परकी सत्तेंतल्यान मुक्त करपाची कितली तांक आसा हाची जाणीवूय दिली. त्या वेळार आपाक ते खूब मानताले. प्रोफसोर म्हूण तकली बागयताले. 

गांवांतल्या लोकांक ज्ञानाचो उजवाड मेळिल्ल्यान सगळे गोंयकार गोंय परकी सत्तेंतल्यान मुक्त करतले म्हूण इरेक पेटिल्लें आनी सुदैवान देवान तांच्यो मागण्यो पुराय केल्यो. गोंयकारांच्या एकवटाच्या बळग्यान 19 डिसेंबर 1961 दिसा गोंयची परकी सत्तेंतल्यान सुटका जाली. त्या वेळार आपान मोटे खोश्येन गांवच्या सगळ्या तरणाट्यांक घेवन प्रभात फेरयो, मिरवणुको काडल्यो. ल्हान- व्हड सगळी फौज फेरीबोटींतल्यान पणजे गेली. कांय लोक व्हड्यांनी गेले, वाफोरानूय गेले, सगळ्यांच्यो नदरो आमच्या तिरंग्याचेर अभिमानान थीर जाल्ल्यो. हो दीस सगळ्यांनी उपाट खोश्येन मनयलो.

त्या वेळचो आपांचो उमेदीचो प्रसंग म्हज्या दोळ्यां मुखार अजूनूय यादींत आसा. म्हाका त्या वेळार तितलेशें कळनाशिल्लें, हांव बल्कांवांत बसून, पाखल्यांक व्हडल्या, व्हडल्या पुलिसांच्या ट्रकानी बसोवन व्हरताले तें पळेतालें. अशें तांकां कित्याक व्हेल्या म्हूण विचारल्यार, म्हज्या आपान म्हाका त्या वेळार सांगलें, ह्या पाखल्यांनी आमकां गोंयकारांक खूब त्रास दिलें म्हूण. गोंयकारांनी लढाय केली आनी आयज आमी गोंयकार जिखलें. आमचें गोंय परकी सत्तेंतल्यान मेकळें जालें. ते खातीर आमकां सगळ्यांक खूब- खूब खोशी जाल्या आतां, शाण्या तुका मेकळेपणान भायर आंगणान खेळूंक जाता. मेकळेपणान नाचूंक जाता, व्हडा व्हडान पदां म्हणूक जाता. आनी एकदम आपान जय हिंद, वंदे मातरम् म्हणलें. म्हणटा म्हणसर आमच्या दारांत खूब लोक जमले. तांणी आपले बरोबर झेंडे हाडिल्ले. ते हातान घेवन सगळे एके रांकेत उबें राविल्लें, झेंड्याक सलाम करताले. म्हणटा म्हणसर वंदे मातरम् म्हणत सग‌ळे आपा बरोबर एक, दो, एक, दो करीत चलूंक लागले. आपा तांच्या मुखार आनी ते सगळे आपा फाटल्यान चलताले. सगळ्यांनी धव्यो तोपयो, म्हणल्यार गांधी तोपयो घाल्ल्यो. हांव आई बरोबर रावून तांकां पयस पावसर पळयत रावलें.

हळूहळू फुडें म्हाका हो इतिहास जाणून घेवचोच पडलो. जशें हांव फुडल्या वर्गांनी पावतालें. तसो- तसो आपा म्हाका इतिहासांतल्यो गजाली समजायत वतालो. म्हजे बरोबर शिकपी आशिल्ल्या म्हज्या इश्ट- इश्टिणीक आपा शाळेंत बरे तरेन समजायताले. तांच्या शिकवणीन आमकां सगळ्यांक आमच्या देशाचो आनी गोंयचो खूब अभिमान दिसूंक लागलो. त्याच वेळार आमी शाळेंत सगळ्यांनी आमच्या गोंयची राखण करतलीं म्हूण, हात वयर काडून सोपूत घेतलो. खरेंच आयज पसून आमच्या गोंयाक कोणेय कितेंय वायट म्हणल्यार म्हाका तिडक येता. फुडेंय येतली. अशे तरेचें आमच्यांत बळगें येवपाक कारण आपा.

आपा सगळ्यांचे गुरू आशिल्ले आनी ते सगळ्या विद्यार्थ्यांक आवडटाले. तसो तांचो भंयूय आशिल्लो. ते सगळ्यांक बरी शिस्त शिकयताले. संस्कार दिताले. फट कोणेंच उलोवंक जायनाशिल्लें, झगडी करीनासतना शांतताय राखूंक जाय आशिल्ली. अभ्यास वेळार करूंक जाय आशिल्लो. एकामेकांची मजत करप, व्हडांचो आदर आनी ल्हानाची अपुरबाय करपाक तांणीच आमच्या आंगांत बिंबयलें. निस्वार्थीपणान तांणी आपली जीण गांवचे उदरगती खातीर पणांक लायली.

आमोरी जाली म्हणटकच तांणी आमकां एक संवय लावन दवरिल्ली. ती संस्कारूच म्हणल्यार जाता. आमी सगळीं पांच भांवडां हात- पाय धुवून देवाऱ्या मुखार येवन बसतालीं.

‘प्रारंभी विनती करूं गणपती, विद्यादया सागरा’ अशी प्रार्थना ते सुरू करताले आनी आमीं सगळीं तांच्या फाटल्यान म्हणटालीं. प्रार्थना सोंपतकच ते एक अभंग म्हणटाले, तो अभंग तांणीच रचिल्लो आसतालो. ताका बरी चाल लावन ते म्हणटाले आनी आमी आयकताली. फुडें- फुडें आमीय एक, एक दीस तांचो अभंग म्हणूंक लागलीं. एक- एक दीस ते आमकां काणी सांगूक लागलें. प्रत्येक दिसा आमी तांचे काणयेंतल्यान कितें तरी बरें शिकचें असो तांचो हेतू आसतालो.

आमची वागणूक कशी आसची, उलोवप, विचार, दृश्टीकोण कसो आसचो हाचें पुरेपूर ज्ञान तांच्या शिकवणुकेन आमचे तकलेन वेवस्थीत बसतालें, आनी तेंच ज्ञान अजून मेरेन आमी उपेगाक हाडटात.

ते म्हणटाले, आपले कडेन आसा तें सर्वज्ञ. म्हाका तेन्ना तांच्या उत्तरांचो अर्थ कळनाशिल्लो. एक दीस भियेनासतना हांवें तांकां विचारलें, ‘आपा, तें सर्वज्ञ आमचे कडेन आसा तें किते?’ तांकां म्हज्या प्रस्नाचेर हांसूक आयलें आनी तुस्तूय दिसली. तांणी म्हाका आपल्या म्हऱ्यांत बसयलें आनी म्हणलें, ‘शाण्या, तुका कोण आवडटा? सांगशी?’ हांवें म्हणलें, ‘म्हाका तूं आवडटा. माई, अरुण, करूण, बाबू आवडटा. आनी वाघू आनी काळू आवडटा.’

हे म्हजे जापेक तांणी म्हणलें, ‘शाब्बास, तुजे आवडीची सगळीं मनशां आनी माजरांय आसात. ही सगळीं तुका कितें आवडटा तें दितात?’ हांवें म्हणलें, ‘हय. फुडें तांणी प्रश्न केलो, ‘आनीकूय तुजे कडेन खूब कितें आसा. फाटल्या आनी फुडल्या पोरसांत वचून पळे, आनी म्हाका येवन सांग.’

अशें म्हणटकच हांव धांवत पोरसान गेलें, थंय म्हाका केळीं, पोपायो, नाल्ल दिसले. थंयच्यान हांव फुडल्या आंगणांत गेलें. थंय कन्याच्या झाडाक हळडुळींच फुलां फुलिल्लीं. दसणींक तांबडींच फुलां, सदाफुलीक धवींच फुलां, तुळशी कडेन बरो रामूलो फुलिल्लो, थंयच शब्दुलीय जाल्ली. तांबडी, धवी, जांभळीं फुलां पळोवन हांव खोशी जालें आनी हांसत हांसत आपा कडेन आयलें. आपा म्हुणूक लागलो, ‘हें फुलपाखरूं इतलें हांसता कित्याक?’

हांवे आपाक पळेलां तितलेंय सांगलें. तेन्ना म्हाका तांणी समजायलें, ‘आतां हें सगळें तुजे कडेन आसा तें खूब, खूब आसा. तें सगळें करपाक आमकां देवान शक्त दिल्या. आनी देवाचे दयेन तें सगळें आमकां मेळ्ळां. जें मेळ्ळां तें आमी सांबाळूंक जाय. जाल्यारुच आमकां तें सदांच मेळटा. तातूंन अभ्यासाचें ज्ञानूय मेळ्ळां म्हूण, आमकां कितेंच कमी ना. सगळेंच मेळ्ळां म्हूण सर्वज्ञ मेळ्ळां म्हणटां हांव, अशे तरेन सगळे पळोवंक दिवन, प्रत्यक्षान कितें कितें आसा ताची सोंपें तरेन जाणवीक दिली. 

एक फावट, आपा आमकां शाळेंत शेजारधर्म शिकयताले, त्या वेळार हांवें तांकां विचारलें ‘हिंदू धर्म, मुस्लीम धर्म, ख्रिश्चन धर्म अशे धर्म आसात. पूण शेजार- धर्म आयकूंक ना.’ हे आयकून आपा म्हाका समजावंक लागले, ‘तुज्या बांकार तुजें कुशीक म्हणल्यार, तुज्या लागसराक, दूसरें भुरगें बसता तें कामाक्षी. ते अचकीच रडूंक लागलें जाल्यार, तूं कितें करतलें? हांवें म्हणलें, ‘हांव ताका कित्याक रडटा काय म्हूण विचारतलें, ताका भूक लागल्यार म्हजें टिफीनांतली चपाती खावंक दितलें.’ 

फुडें आपान समजायलें, ‘हाचे वयल्यान तुका त्या भुरग्याची मनांतल्यान काळजी दिसली, ताका मजत करीन दिसली. तें कामाक्षी तुजें शेजारी, जें तुजे कुशीक बसता. तशींच आपल्या घराकुशीक, दुसरीं घरां आसात, ती शेजाऱ्यांलीं घरां. तांतूत रावपी लोक आमचें शेजारी. तांची आमी, येतना, वतना खबर घेवंक जाय. तांकां मजत करूंक जाय, अभ्यासांत आसतना तांची खबर घेवंक मेळ्ळीना जाल्यार शाळेक सुटयो पडटात, तेन्ना तांची मुजरत खबर घेवंक जाय. शेजाऱ्यांची खबर घेवप आमचें कर्तव्य. हें कर्तव्य निभावप म्हणल्यार शेजारधर्म. हीं आपाचीं उतरां म्हाका अजून याद जाता. आपाक शिक्षणाचें म्हत्व खुबूच आशिल्लें. हांव बी.ए. जालें, तेन्ना तांणी म्हाका एम. ए. करूंकूच जाय म्हणलें. हांवे तांचे उतर पाळ्ळें, पुण हांव एम. ए. जाल्लें पळोवंक ते म्हजे बरोबर नाशिल्ले. हाचें म्हाका खूब वायट दिसले. तशेंच हांवें दुख गिळ्ळें. आनी तांच्या आशीर्वादान पावल फुडें घालीत रावलें. आनीक अशेंच तांच्या यादींनी मुखार वचत दुसऱ्यांक सुख दीत रावतलें.

रेखा नायक