मनशाचीं कर्तुबां, दर्याचे भलायकेक धोको

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

कार्बन वेगळे करपाक आनी जातींक आलाशिरो दिवपाक मॅंग्रोव, दर्यांतलें तण आनी प्रवाळ रोंयतात. फुडले पिळग्यां खातीर निवळ आनी निळे म्हासागर सांबाळून दवरूंया.

धर्तरेचेर जिवीत तिगोवन दवरपाक दर्याचे भुमिका विशीं जागृताय करपाक, तांची राखण आनी संवर्धनाचें काम वाडोवपाक आनी भलायकेन भरिल्ल्या दर्याच्या वातावरणा खातीर जागतीक भागीदारी आनी सामुहीक कृतीक उर्बा दिवपाक दर वर्सा संवसारीक म्हासागर दीस मनयतात. पांच म्हासागर आसात जे ह्या गिऱ्याचो ७०% परस चड वाठार आच्छादीत करतात. ताचो उण्यांत उणो ५०% ऑक्सिजन फायटोप्लवंग नांवाच्या सूक्ष्म वनस्पतीं वरवीं तयार करतात आनी म्हत्वाचो कार्बन डाय-ऑक्सायड शोशून घेतात. देखून हवामानाचे स्थिरताये खातीर ते खूब म्हत्वाचे.
दर्यांत कार्बन डाय-ऑक्सायड विरगळटा
दर्या वातावरणांतल्यान कार्बन डाय-ऑक्सायड विरगळोवन हवामानांतलो बदल उणो करपाक आदार करता. दर्यांतलो कार्बन बुडपी ह्या नांवान वळखतात, वर्साक सुमार २५% CO2 सोडटात, जाका लागून संवसारीक हवामानाचेर नियंत्रण दवरपाक मदत जाता. ध्रुवीय प्रदेशांत थंड, दाट उदक बुडटा आनी विरगळिल्लें CO2 खोल थरांत व्हरता- हे प्रक्रियेक ‘भौतिक पंप’ अशें म्हण्टात. आनीकूय एक यंत्रणा म्हणल्यार ‘जैविक पंप’. म्हणल्यार सूर्यप्रकाशाच्या पृश्ठभागाच्या वाठारांतल्या वनस्पतिप्लवंग प्रकाश संश्लेशणा वेळार CO2 शोशून घेता आनी ताचें कार्बनांत रुपांतर करता. जेन्ना हे जीव मरतात तेन्ना कार्बनांतलो कांय कार्बन खोल दर्यांत बुडटा आनी थंय तो शेंकड्यांनी वर्सां सांठून उरता.
ते भायर विरगळिल्लें CO2 दर्याच्या उदका वांगडा विक्रिया करून कार्बोनिक आम्ल तयार जाता आनी तें विकारून बायकार्बोनेट आनी कार्बोनेट आयन तयार जाता. हे बफरिंग प्रक्रियेक लागून दर्याक चड CO2 शोशून घेवंक मेळटा आनी ताका लागून दर्याचें अम्लीकरण (acidification) जाता. अम्लीय दर्यांत जीवांच्या कवचांक आनी हाडां- मांड्यांक कठीण जाता, ताका लागून शिकारी आनी ताण हांचे विशीं असुरक्षीतताय वाडटा. ताका लागून नुस्तें उबपाक येस मेळना आनी लार्वा जिवीत उरप उणें जाता. प्रवाळ आच्छादन आनी जैवविविधताय उणी जाता आनी वनस्पती प्लवंगांच्या पोशणांत बदल जावन दर्यांतल्या अन्नजाळांत व्यत्यय येता. हायटोप्लवंग म्हत्वाचो ऑक्सिजन तयार करता आनी दर्यांतल्या अन्नजाळांक आदार दिता.
उश्णताये खातीर एक ‘सिंक सी’
म्हासागरांनी वातावरणांतली चड उश्णताय सोंसून संवसारीक उश्णताय उणी जाता. जीवाश्म इंधन (पॅत्राॅल, डिझेल, कोळसो, उजो पालोवपाचें लांकूड) जळोवन वाडत वचपी हरितगृह वायूचें उत्सर्जनाक लागून संवसारीक उश्णतायेक चालना दिता.
दर्या मुखेलपणान पृश्ठभागाचेर थेट उश्णताय विनिमयांतल्यान उश्णताय शोशून घेतात, जंय सौर किरणोत्सर्ग आनी वातावरणीय उश्णताय हस्तांतरण वयल्या थरांक उश्ण करता. दर्याची उश्णताय क्षमता चड आशिल्ल्यान ताका व्हड प्रमाणांत उर्जा सांठोवंक मेळटा. उबदार पृश्ठभागाचेर आशिल्लें उदक प्रवाह, अशांतताय आनी घनतेंतल्या आडव्या आनी खोलायेन बदल जाल्ल्यान निर्माण जावपी उश्णताय संचलन सारकिल्ल्या प्रक्रियां वरवीं सकयल भरसून उश्णताय खोल थरांत वांटून घेतात. १९५० च्या दशका सावन संवसारीक उश्णतायेक लागून निर्माण जावपी अतिरिक्त उश्णताय ९०% परस चड दर्यांनी शोशून घेतल्या.
दर्या उश्णतायेक लागून उश्णताय विस्तारा वरवीं दर्यापातळेंत वाड जावपाक योगदान मेळटा, १९९३ सावन पळोवपाक मेळपी वाडींतलो सुमार ३०- ५०% वांटो. उश्ण दर्यांतय वादळां चड तीव्र जातात, दर्याच्या पर्यावरण यंत्रणेंत व्यत्यय येता आनी ऑक्सिजनाची पातळी उणी जाता आनी ताचो परिणाम नुस्तें आनी प्रवाळा सारक्या जातींचेर जाता.
दक्षीण आनी आर्क्टिक म्हासागरांत खूब उश्णताय आयल्या, फाटल्या दशकांत उश्णतायेचें प्रमाण नेटान वाडत आशिल्ल्यान अंटार्क्टिक आनी ग्रीनलँडच्या बर्फाच्या थरांक धोको निर्माण जाला आनी ताका लागून वितळप वाडटा आनी दर्यांत बर्फाचो प्रवाह वेगान जाला.
दर्या प्रदुशण सांठोवन दवरता
शेतकी उदकाच्या प्रवाहांतल्यान, सांडपाणींतल्यान आनी साऱ्यांतल्यान मेळपी अतिरिक्त नायट्रोजन आनी फॉस्फरस न्हंयांतल्यान आनी वातावरणांतल्या निक्षेपांतल्यान भितर सरता. हाका लागून

युट्रोफिकेशनाक इंधन मेळटा, दर्यादेगेवेल्या उदकांत वर्साक 2.4 कोटी टन नायट्रोजन मेळटा आनी ताका लागून हायपोक्सिक/ मेल्ले वाठार तयार जातात. गाळांत वा दर्यांतल्या जीवांत सांठोवन दवरिल्ले पारा, शिंशें आनी कॅडम्युमेर.
गोंयच्या न्हंयांनी वाडत वचपी प्रदुशणाक लागून कोलिफॉर्माची संख्या चड आनी बीओडीची पातळी चड आशिल्ल्यान पर्यावरण आनी भौशीक भलायकेचो गंभीर हुस्को निर्माण जाता, जाका लागून पर्यटनाक मार बसपाक शकता, थळावे अर्थवेवस्थेक लुकसाण जावंक शकता आनी उदकांतल्या जैवविविधतेक धोको निर्माण जावंक शकता.
वर्साक ८० लाख मेट्रीक टन प्लास्टीक जमनी वयल्यान दर्यांत प्रवेश करता आनी ते सूक्ष्मप्लास्टीकांत (<५ मिमी.) मोडटात. तें दर्यांतले जीव खाता. टँकर अपघातांतल्यान तेल सांडप, जहाज येरादारी वरवीं बॅलास्ट उदक सोडप, दर्यादेगे वयल्या बोरींग प्लॅटफॉर्मांतल्यान गळटी, शारांतल्या उदकाचो प्रवाह आनी उद्देगीक उदकाक लागून पर्यावरण यंत्रणेक, पर्यटन संबंदीत अर्थवेवस्थेक आनी मनशाचे भलायकेक व्हड धोको निर्माण जाता आनी ताचे पर्यावरणाचेर दीर्घकाळ परिणाम जातात.
म्हासागरांची राखण करपाचे यत्न
दर्याची राखण करपा खातीर शास्त्रीय संशोधन आनी धोरणाचेर आदारीत जागतीक, प्रादेशिक आनी वैयक्तीक समन्वयात्मक अशी कृती करची पडटा. लोक जागृताय जाल्ल्यान लक्ष्य केल्ल्या वाठारांनी कोयर उडोवप 60% उणो जाता. दर्यांतल्या उश्णताय आनी अम्लीकरणाचेर मर्यादा घालपा खातीर हरितगृह वायूचें उत्सर्जन उणें करप. एकदां वापरपाच्या प्लास्टीकांचेर बंदी घालप, कोयर वेवस्थापनांत सुदारणा करप आनी रिसायकलाक चालना दिवप. शेतकी आनी शारांतल्या उदकाच्या प्रवाहाचेर खर नेम लागू करून नायट्रोजन आनी फॉस्फरसाचेर मर्यादा घालप, मेल्ले वाठार उणे करप. कार्बन वेगळे करपाक आनी जातींक आलाशिरो दिवपाक मॅंग्रोव, दर्यांतलें तण आनी प्रवाळ रोंयतात. फुडले पिळग्यां खातीर निवळ आनी निळे म्हासागर सांबाळून दवरूंया.
(लेखक मुरगांवचे नॅशनल सेंटर फॉर पोलर अँड ओशन रिसर्चाचे वरिश्ठ शास्त्रज्ञ आसात.)

डाॅ. आल्वारिनो जे. लुईस
9422457368