पुरण : एके प्राचीन कृशी- संस्थेचो दुखेस्त अंत

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

डॉ. प्रकाश पर्येकार हे सातत्यान दर्जेदार लेखन करपी आनी सत्तरी वाठाराक आपल्या साहित्यांत व्यापक प्रतिनिधित्व दिवपी लेखक म्हूण प्रसिद्ध आसात. तांचे ‘पुरण’ कादंबरेक एक खेरीत म्हत्व आसा. कादंबरी ह्या साहित्यप्रकाराच्या सबावा प्रमाण विशयांची विंगडताय, आशयाचें गिरेस्तपण, कथानकाची आनी पात्रांची सुंदर वीण आनी भाशेची गिरेस्तकाय हे सगले नदरेन ही साहित्यकृती उजवी आसा. आपलेच एके ‘काजरफळ’ कथेच्या बिजाचो आशय- विस्तार आनी साहित्य-प्रकारांतरण लेखकान ‘पुरण’ कादंबरी बरोवन केलां.
सैम- निंबीत कृशी
‘पुरण’ कादंबरेंत म्हादय न्हंयेच्या उगमा सावन तिच्या सागरा कडेन जावपी संगमा मेरेनचे एके सभ्यतायेचेर भाश्य केलां. म्हादय ही पुराय गोंयची जिवन-वाहिनी. देखून पुर्वजांनी न्हंयेक ‘म्हादेवी’ म्हणली आनी तिका देवीच्या रुपान पुजली. तिच्या उगमाक ‘तिर्थाचें उदक’ मानलें. न्हंय फकत उदका पुरवण करिना, जाल्यार तिच्या दोनूय वशींनी देवघेवीची, दोहनाची एक वेवस्था उबी जाता. फकत ‘दिता’ म्हणून न्हंय ‘देवी’ न्हय तर ती आपत्तींतल्यान तारता म्हूण ‘तारिणी’ (बुडटी येतकच तारपी), अशें तिचें रूप कादंबरेंत दाखयलां. देखून ‘पुरण’ कादंबरेचो आत्मो म्हणल्यार म्हादय न्हंयेचो कंठकांठ आनी तिचो लांबदीक प्रवाह.
परंपरीक कृशी- वेवस्था पुराय रितीन न्हंय आनी पावसाचेर निंबून आशिल्ल्याची गवाय कादंबरेंत मेळटा. सैमीक आपत्ती आनी मनीस- निर्मीत आपत्ती ह्या दोनांयचें विदारक चित्रण कादंबरेंत केलां. चडांत चड भूंय हातासपाचे मनशाचे वृत्तीक लागून न्हंयेचें पात्र अशीर /उथळ जावप, अती प्रमाणांत रेंव काडप आनी व्हडले बंधारे /बांद बांदप हांकां लागून न्हंय कोपता, घुसमट्टा, फुगार जाता आनी आवर्शणां हाडटा. आधुनिकीकरण आनी उद्देगीकरण हांकां लागून संवसारभर सैमाची आनी विंगड-विंगड सैमचक्रांची अपरिमीत हानी जाल्या. ही कादंबरीय तिचें चित्रण वास्तविकपणान करता. रेंव काडपाचो धंदो शारिकरणाक लागून अनिर्बंध जालो. शारांची बेसुमार रेंवेची गरज भागोवपा खातीर शॉवेलां घालून जमनीचीं अस्तरां उसोवपाक आनी उस्तुपाक सुरवात जाल्ली. ताचेंय वर्णन कादंबरेंत केलां.
कृशीचें परंपरीक गिन्यान (ट्रेडिशनल नाॅलेज- टी के)
कुमेरी शेती उपरांत मनशान थीर शेती वेवसाया खातीर सर्द आनी वायंगणें शेतवडीचो पर्याय आपणायलो. सैमा कडेन खंयच ‘पंगो’ घेनासतना ताचे कडेन सुसंगत, पर्यावरणानुकूल मार्गान मिळटें जुळटें घेवन, कांय फावटी ताका शरण वचून मनशान आपली उपजिविका मेळयली. सहजीवन-सहकार्य-समन्वय हो ते जिणेचो मंत्र आशिल्लो. हें करतना मनशान कांय परंपरीक गिन्यान प्राप्त केलें. ताच्या म्हालवजार ताणें कृशी क्षेत्रांत विंगड विंगड प्रयोग केले, जे शाश्वत विकासाचो मार्ग प्रशस्त करपी आशिल्ले.
न्हंयेच्या कांठार ‘पुरण’ शेती करपाची कल्पना म्हणल्यार जाणटेल्यांचे सुपीक तकलेचो परिपाक. न्हंय आपल्या कांठार कुसारो, गाळ, रेंव हाडून उडयता. ताका लागून दोनूय कांठा वयली जमीन पिकाळ आनी पुश्टीक जाता. हे जमनीचेर भाताचें बीं पेरतकीच तांतूतल्यान धान्यरुपी धन तयार जाता. न्हंयेच्या उदकाक बांद घालप, तिचें उदक शेतांत हाडप, जाय तितलें आनी जाय तितलेंच खेळोवप, त्याच उदका-प्रवाहाच्या आदारान गरजे भायली रेंव ‘धवोवप’ (व्हांवून पयस व्हरप), पोंय ओडप, शितारी बांदप, पिकाक शेणाचें सारें घालप, नडणी-बेण्णी काडपा पसून लुंवणे मेरेनचे मशागतीच्यो, कुयदादीच्यो, पीक-राखणेच्यो साबार पद्दती विकसीत करप. हें सगलें शेंकड्यांनी वर्सांच्या मनशाच्या वावराचें आनी कल्पकतायेचें फलीत. ह्या सगल्या भितर परंपरीक बांद घालपाचें तंत्रज्ञान भोवच म्हत्वाचें आनी तो ह्या कादंबरेचो मुळाधार.
वल्ली, खुंटे, वासल्यो, साटी, खाट्यो हांच्या आदारान आपलो बापूय थपादादा कडल्यान मेळिल्लें गिन्यान वापरीत आनी ताचेर वाठार-काळ-परिस्थिती प्रमाण प्रयोग करीत गणबा सारक्या पात्रान सांबाळून दवरिल्ली ही ज्ञान-गंगा आयज लुप्त जाली, ताचें कादंबरेंतलें वर्णन मुळा सावन वाचप गरजेचें. बांदाक वापरिल्ली सामुग्री, तिचो स्रोत आनी वापर हांचे विशींचें गिन्यान आधुनीक विज्ञानाक लेगीत लजोवपा सारकें आसा. हे कादंबरेंत दोरयो वळपाच्या परंपरीक वेवसायाची देख आसा. आदल्या तेंपार पावसा पयली वस्तुंचो पुरुमेंत करपाची चाल आसली. घर शाकारणी करप (मठी) पणसाचीं सालां, लोणचीं, आमल्यो चेंपणाक घालप, नुस्तें खारोवप (मिठी) आनी पावसाळ्यांत गरजेच्या जळवाची बेगमी करप (काठी). ह्या काठी-मठी-मिठीचीं कादंबरेंतलीं वर्णनां वर्सावळीक बांदिल्लीं आसात.
गो- संस्कृताय
कृशी-संस्कृतायेचो एक अविभाज्य घटक म्हणल्यार गोरवां-पालन. कृशीक लागपी शेण, मूत (कादंबरेंत शेतांच्या चरबो रोगाचेर गोमुत्राची फवारणी करपाची थपादादान केल्ली सुचोवणी), मनशाक लागपी दूद, गोरवां-खावड (नावळीची चार, कुमळीचो पालो), गोरवांचें संगोपन, तांची राखण आनी राखणेपण, गोरवां विशीं मनशाच्या मनांतली भुतदया, गोठे आनी गवणी ह्या सगल्यांचें काळजाक हात घालपी चित्रण लेखकान केलां. हांगाची लोकजीण आनी सैम हातांत हात घालून चलतात. एका बगर दुसऱ्याक अस्तित्व ना आनी दुसऱ्या बगर पयल्याक अर्थ ना. ह्या सगल्यांची जिवन-चक्रां (लाईफ सायकल्स) एकमेकां भितर घुस्पिल्लीं पळोवंक मेळटात.
कृशी आनी गो-संस्कृती ह्या दोगांय कडेन संबंदीत एक परिभाशीक कोशच कादंबरेंत सांपडटा आनी कोंकणी कादंबरेंतलो अशे तरेचो हो पयलोच प्रयोग मानचो पडटा. कादंबरेंत कुक्कुटपालना विशीं लेगीत मोलादीक गिन्यान आयलां. हेच तरेन नुस्त्याचे आनी जल-जिवांचे प्रकार आनी वनस्पतींचे प्रकार आनी रान-वळख, भुगोलीक थळां, उदकाचे स्रोत), जीवजंतू आनी किडीमुंयो, अन्नसंस्कृती, ग्रामनामां, व्यक्तीनामां हें सगलें कोंकणी संवसाराच्या अपरिचीत, दुर्लक्षीत, वंचीत घटकांची वळख करून दिवपी आसा.
समाजीक नदर
हे कादंबरेक एक समाजीक भान लेगीत आसा. गांवकार आनी रयत-पुरणकार हांचे मदल्या आंतरसंबंदाचेर ही कादंबरी आदारल्या. आयच्या काळांतल्या पर्यावरण, प्रदुशण, विकासा खातीर सैमनाश, बेरोजगारी अश्या कितल्याश्याच प्रस्नांक जापो दिवपाचो यत्न ही कादंबरी करता.
लेखकान पणसुल्यांतल्या शेतांतल्या भुर्र-भुर्र करून उडपी भिऱ्यां भशेन कथानकाचे वांटे घातल्यात. देखून मन भुर्र करून एका देखाव्या वेल्यान दुसऱ्याचेर सहजतायेन वता.
भाशेचें नकसूदपण
सत्तरी म्हालाची कोंकणी भास म्हणल्यार कोंकणीचें एक गिरेस्त कुरकूट. ह्या कुरकुटांत हात घालून हजारांनी वर्सांचे भाशेचीं काय आथवींच रुपां डॉ. प्रकाश हांणी हे कादंबरेंतल्यान वाचप्यां मुखार मांडल्यांत. सत्तरी कोंकणीच्या कांय विशिश्ट हेलांचो, उद्गारवाचक वा संबोधक उतरांचो समर्पक वापर केल्ल्यान हे कादंबरेक जिवसाण आयल्या. हेच तरेन सत्तरीच्या रानांचें प्रसन्न आनी जितेंजिवें वर्णन लेखकान केलां. लेखकाची नदर कितली सुक्षीम आसा तें साबार नोंदीं वयल्यान कळटा. पात्राचे मनस्थितीचें वर्णन करूंक लेखक ताचे भोंवतणेच्या वातावरणाचो बेसबरो उपेग करून घेता.
आधुनीक विकासाचे संकल्पनेक प्रस्नचिन्न
आधुनीक विकासाक लागून पणसाचेर जगपाची पाळी कृशी संपन्न पणसुलें गांवांतल्या लोकांचेर आयली. हो विकास एकांगी आनी एकसुरो आसा. ताची एक बेसबरी देख कादंबरेंत आयल्या. पुरणकारां कडेन शेंकड्यांनी वर्सां जमीन कसून लेगीत जमनीचे मालकेचीं कागदपत्रां नाशिल्ल्यान कायद्याचे कातरेंत तांकां सांपडावन ही प्राचीन-कृशी वेवस्था सरकारी ‘जांवयानी’ सोंपयली. पुरणशेतां करपी निमणे पिळगेचें चित्रण हे कादंबरेंत लेखकान केलां. पुरणशेतां वांगडाच तितलीच वा ताचे परस पोन्नी आशिल्ली कृशीधिश्ठीत जीण लेगीत पुरवली.
इतलें आसुनय हे कादंबरेचो अंत लेखकान सुखद केला, ही अजापाची गजाल. अशे तरेचो शेवट करून लेखकान अत्यंत कलात्मकतायेन, प्रचारकी रूपाचो वास लेगीत येवंक दिनास्तना आंतरजातीय लग्नां, श्रमसंस्कार, परंपरीक गिन्यानाची राखण आनी सकारात्मक दिश्टीकोन हांचो संदेश दिला आनी वाचप्यांक आश्वस्त केल्यात. ही कादंबरी म्हणल्यार एका संस्कारी, विवेकबुद्द शाबूत आशिल्ल्या, कर्तृत्ववान अश्या थपादादा – गणबा हांच्या कुटुंबांत जल्माक आयिल्ल्या आनी उमळशिकेन भरिल्ल्या चंदनाच्या मनांतल्या असंख्य प्रस्नांचो ताणेंच घेतिल्लो सोद आनी निमणें नांगर हातांत घेवन आनी जर्सी गायी विकत्यो घेवन ताणेंच त्या प्रस्नांक दिल्ली जाप, जी आयच्या सुशिक्षीत तरणाट्यांच्या मुखा वयलो आदर्श जावन आसा.
असल्या विकासाच्या फाटल्यान लागिल्ल्यान, गांव वयले वयर पळोवंक चकचकीत दिसता, पूण थंयच्या शिडमाच्या झाडा भशेन भितरल्यान पोको, पोकळ जाता.
एके प्राचीन कृशी-वेवस्थेची आनी सत्तरीचे प्रादेशिकतायेची साहित्यांतली पयलीच विस्तृत वळख घडयल्ली ही ‘पुरण’ कादंबरी सामान्य वाचपी धरून समाज-अभ्यासक तशेंच संशोधकांक पुरक आनी प्रेरक थारतली.

डॉ. भूषण भावे
9773123355