भांगरभूंय | प्रतिनिधी
“मी बालशिक्षणाच्या एका दुर्लक्षित अशा क्षेत्रात कार्यकर्ता म्हणून जागतेपणी काम करीत आहे. या क्षेत्राला ना शिक्षणात महत्वाचे स्थान, ना समाजकार्यात काही महत्वाचे स्थान. माझी मात्र अशी खात्री झाली आहे की हे क्षेत्र शिक्षणातील सर्वात महत्त्वाचे नि इतर शिक्षणाचा पाया असलेले असे क्षेत्र आहे.”
कितलो खर आनी खरो आत्मविश्वास आनी केदी आपल्या कामा संबंदातली निश्ठा!! शिक्षणतज्ञ, बालशिक्षणतज्ञ, रचनावादी शिक्षणाचे गुरू, कवी, विचारीक साहित्यीक, मेंदू विशयाचे संशोधक, अभ्यासक, संस्था संस्थापक प्रा. रमेश पानसे हांणी 2003 वर्सा जाल्ल्या ‘विचारवेध’ संमेलनात अध्यक्ष पदावल्यान मांडिल्ली ही आपली भूमिका ! कितले दूरदिश्टीची, द्रष्ट्याची भूमिका ही!! आनी विशेश म्हणल्यार तसल्याच नवीन शिक्षण धोरणांतल्या ‘पायाभूत शिक्षण: का व कसे?’ विशयाचेर व्याख्यान दिवपाक प्रा. रमेश पानसे सर गोंयांत पावल्यात. काळजांतल्यान येवकार बालशिक्षणतज्ञ प्रा. रमेश पानसे सर!
‘खंयच्याय कार्यात विचारीक बसका घट जाय.’ अशें मानपी आनी अभ्यासपूर्ण मांडणेक म्हत्व दिवपी अशे हे समाजशिक्षक. अनुताईंचो कोसबाडचो कुरणशाळेचो प्रयोग आसूं, ताराबाई- अनुताईंचो अंगणवाडीचो प्रयोग आसूं, म. गांधीची वर्ध्यांतली ‘नयी तालीम आसूं, तातुंतले जीवन शिक्षणाचें तत्त्व- सत्व आसूं, ग्राममंगलची मुक्त शाळा आसूं प्रा. पानसे सर आपल्या अणभवाचे प्रक्रियेन ‘शिकप ही कृतीशी प्रक्रिया’ हें फकत सांगत न्हय, प्रयोगशील कृतीन जैतवंत रितीन करीत आयल्यात. ‘रचनावादी शिक्षण’ तो सरांचो फाटल्या वीस वर्सांचो अभ्यासाचो विशय आनी तातुंतल्यान निर्माण जाल्लें सोप्पें तत्वगिन्यान म्हणल्यार- शिकप ही मानसिक प्रक्रिया. शिकपा खातीर भावनीक स्थिरतायेची गरज आसा. शिकपा खातीर फावोशा काळ- वेळाची गरज आसा. शिकप ही कृतीशीक प्रक्रिया शिकय ही अणभवाचेर आदारिल्ली प्रक्रिया.
तांच्यो दभोण ह्या आदिवासी गांवांच्यो मुरबीपाडा, नाईकपाडा वाठारांतल्यो मुक्तशाळा, अनुताई- ताराबाईंच्यो ‘कुरणशाळा’, कोसबाडच्यो मुक्तशाळा म्हणल्यार मुक्त वातावरण- वर्गरचना, शिक्षण पद्धती- अभ्यासक्रम- परीक्षातंत्र! विशेश म्हणल्यार बालशिक्षणाच्या प्रशिक्षणाची गरज तांकां दिसली आनी ते खातीर बालशिक्षण संशोधन आनी विकास केंद्राची स्थापना करून ताचे वरवी बालवाडी शिक्षिकां खातीर ‘बालशिक्षण प्रशिक्षण पदविका अभ्यासक्रम’ सुरु केलो. बालशाळेचो शिक्षणक्रम तयार केलो. विशयांक ‘अनुभव’ जोडलो. देखीक, भाषानुभव, गणितानुभव, जीवनानुभव, कलानुभव मात ‘अनुभव’ हें उत्तर न्हय, केल्ल्या करतल्या वावराचो अणभव! प्रा. पानसे सरांनी बालशिक्षण क्षेत्रांत अभ्यासू कार्यकर्ते तयार करपा खातीर अभ्यासवर्ग’ सुरू केले, अभ्यासवर्ग तंत्रगिन्यानाची मजत फावो करून दिली, शिक्षणांत संवसार भरयांत जाल्ल्या संशोधनांचो नियाळ घेतलो, ग्रंथालयाची स्थापना केली. विशेश म्हणल्यार शास्त्रीय बालशिक्षणाचो पुरस्कार केलो. त्या बालशिक्षणाचें तत्त्वगिन्यान आशिल्लें –
भुरग्याचो विकास म्हणजे संवेदनशील मनाचो विकास, नागरिकत्वाचो, व्यक्तीचो, समाजाचो विकास.
तांणी मेंदूचेर आदारिल्या शिक्षणाचो आग्रो धरतनाच बालशिक्षणाची प्रबोधन, प्रशिक्षण, प्रसार अशी त्रिसूत्री थारायली. म. गांधींचो ‘नयी तालीम’ चो विचार आर्विल्या मज्जा शास्त्रांतल्या संशोधना कडे जोडून दाखयलो. प्रा. पानसे सरांच्या मतान कलाशिक्षण आनी खेळां शिक्षण एकदम म्हत्वाचें. तांणी हातान करपाचें काम आनी बुद्दीन करपाचें काम हांचो ‘सांगोड’ घालो आनी तातूंतल्यान नवो विचार मांडलो- ‘शिक्षण हे जीवनातून उभारले पाहिजे, कारण ते जीवनासाठी असणार आहे. जीवनभर चालणार आहे’.
देखुनूच तांकां दिसता, शिक्षण स्वावलंबनाचें आसपाक जाय, विचार करपाक शिकोवपाचें आसपाक जाय.
प्रा. पानसे सरांक मनीस आवडटात, ते मनशांत आनी मनीस तांच्यात रमतात. एकाद्याचो एखादो गुण तांकां आवडलो, जाल्यार ते ताका लागीं करतात. सरांचे ‘ग्राममंगल’ संस्थेचे काम उबें जालें, वाडलें, देशभर पावलें ते ह्याच गुणविशेशांक लागून! शिक्षणपालिका, अर्थबोध पत्रिकाचे, शिक्षणवेध मासिकाचे संपादक ह्या वावरा वांगडाच बालशिक्षण- स्वरूप आणि नवी दिशा, भाषाग्रहण व भाषाशिक्षण, शिक्षण- आनंदक्षण, रचनावादी शिक्षणक्रांती, नयी तालीम, शिक्षण परिवर्तनाची सामाजिक चळवळ, निळे आकाश- काळी माती- हिरवी झाडे अशा आनीक कितल्याश्याच पुस्तकां वरवी प्रा. पानसे सरांचें व्यक्तिमत्व शिक्षणीक मळार खेरीत रितीन सगळ्यांचे वळखीचें, संवकळीचें जालां.
बालशिक्षणांतली तांचीं दोन आंदोलनां, चळवळी लक्षांत उरपा सारक्यो, खरें म्हणल्यार इतिहासीक स्वरुपाच्यो आसात. 1925 वर्सा ताराबाई मोडक आनी गिजुभाई बधेका हांणी ‘नूतन बालशिक्षण संघ’ स्थापन केल्ले चळवळी उपरांत सत्तर वर्सांनी 150 आजीव सभासद करून प्रा. रमेश पानसे आनी मुंबई विद्यापिठाचे कुलगुरू प्रा. राम जोशी हांणी 15 नोव्हेंबर 1994 दिसा ‘महाराष्ट्र बालशिक्षण परिषद स्थापना सभा’ घडयली ही विशेश क्रांती! उपरांत ती ‘महाराष्ट्र बालशिक्षण परिषद’ जाली आनी गोंयांत 1 सप्टेंबर 2007 दिसा ‘गोमंतक बालशिक्षण परिषद’ घडली.
प्रा. रमेश पानसे सरांची दुसरी मोठी चळवळ म्हणल्यार तांची आवयभास मराठी तिगोवन दवरपाक केल्ली चळवळ, निमाणें शासनाक 27 फेब्रुवारी 2020 दिसा ‘मराठी दिसा’ चें म्हत्व लक्षात घेवन शाळांनी मराठी विशय आवश्यक करपाचें विधेयक विधानसभेंत मंजूर करचें पडलें! जाल्यारूय प्रा. रमेश पानसे सरांची बालशिक्षणाची चळवळच सगळ्यांच्या चड़ लक्षांत उरतली.
हो लेख म्हणल्यार बालशिक्षणतज्ञ प्रा. रमेश पानसे हांची वळख न्हय, कार्याची वळख तर न्हयच न्हय! शिक्षणतज्ञ रमेश पानसे: स्वप्ने पेरणारा माणूस ह्या सुषमा पाध्ये हंणी प्रा. रमेश पानसे हांचेर बरयिल्ल्या 453 पानांच्या, ग्राममंगल, पुणेन 19 डिसेंबर 2021 दिसा उजवाडयिल्ल्या पुस्तकांतले हे काय अंश! प्रा. रमेश पानसे सरांची सहकारी सुषमा पाध्ये हांचे प्रमाण आनीक एक सहकारी वर्षा उदयन कुलकर्णी हांणी सरांचेर बरयिलें 19 डिसेंबर 2021 दिसाच, ग्राममंगल, पुणेन उजवाडयिलें 254 पानांचे शिक्षणतज्ञ रमेश पानसे अभ्यासोनी प्रकटीजे हेंय पुस्तक हे चळवळीतल्या तरी सगल्यांनी वाचचें. मनीस म्हूण आनी कार्यकर्ते फुडारी म्हूण प्रा. रमेश पानसे कितले म्हान तें स्पश्ट जातलें. संवसारभर नामना जोडिल्ल्या विशेश व्यक्तिमत्वांनी डॉ. अनिल काकोडकार, डॉ. हेमचंद्र प्रधान, डॉ. वर्षा भगत, डॉ. विवेक सावंत, डॉ. कुमार सप्तर्षी हांणी सरांचे वेबसायटीचेर दिल्या अभिप्रायांनी तर प्रा. रमेश पानसे सरांची महामानवता अधोरेखित जाता. तरीय सर तुमी आमका आमचेच दिसतात !!!
कमलाकर दत्ताराम म्हाळशी
8411085764
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
