‘त्या’ श्रावणांतल्या उबदार यादींचो पावस !

Big happy family dining together celebrating thanksgiving with turkey, wine. Grandparents, parents, kids eating together sitting at full laid table smiling, talking. Flat style vector character isolated illustration

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

अाषाढ म्हळ्यार घोग्यांनी पावस पडपाचे दीस. चार- चार दीस सेगीत पावस पडटा तेन्ना सुर्याचें दर्शन लेगीत जायना. ह्या म्हयन्यांत भावीक लोक वाट पळयतात ती एकादशीची. आषाढी एकादशीक पंढरपुरा व्हडली जात्रा जाता. थंय वचपाचे वेध लागतात. एकादशीक पंढरपुरची वारी करपाक भक्त उत्सूक आसता.
एकादशीक चातुर्मासाक सुरवात जाता. चार म्हयने देवाची भक्ती करपाचे दीस. आषाढी एकादस ते कार्तिकी एकादस हो चातुर्मासाचो कालावधी. हिंदू भावीक व्रतां करतात. उपास करतात. चातुर्मासांत भक्ती केले उपरांत ताचें खासा फळ मेळटा असो भाविकांचो समज आसा. श्रावणाक तर खासा म्हत्व आसा. ह्या म्हयन्यांत हिंदू गोंयकार नुस्तें – मांसाहार खायना. शिवराक जेवपाचें. श्रावणा सावन चवथीची परब सोंप मेरेन. ताका लागून आषाढांतल्या उमास मेरेन मांसाहाराचेर ताव मारप. आमच्या गांवांतल्या बाप्पाक तर शिवराक जेवण दोळ्यां मुखार नाका.
पयर बाप्पा वाटेर मेळ्ळो. पावस कमी जालो न्हय. ‘शिरवण’ म्हयनो लागीं पावलो दिसता. अशें म्हणून शिरवण केन्नाच्यान लागता रे? असो प्रस्न म्हाका केलो. हांवें म्हणलें 29 जुलय सावन. बाप्पा पयले पिळगेंतलो. आतांचे पिळगेचे लोक ‘श्रावण’ अशें स्पश्ट म्हणटा. आमच्या गांवच्या वाठादेव देवळांत श्रावण म्हयन्यांतले सोमार सार्वजनीक पद्धतीन मनयता. दर एका वाड्याक एक. चार वाडे आसा. पांच सोमार आयले जाल्यार पांचवो निमणो सोमार मंदिर समिती आनी सगळे ग्रामस्थ हांचे वरवीं मनयतात.
श्रावणी सोमाराच्या ह्या गजालीं वयल्यान उगडास आयलो तो आमगेर आजी आसतना श्रावण म्हयन्यांतल्यो सण परबो आनी हेर दीस मनयताले ताचो.
श्रावणांत आजी सोमार, बिरेस्तार, शेनवार हे तीन दीस उपास करताली. म्हजी भयण मंगळा गौर पुजताली. ताका लागून सुमनांतले सय दीस खाशेलें शिवराक जेवण. गोडशें खावपाचे दीस. ह्या दिसा शिवाय नागपंचम, नाल्ला पुनव म्हळ्यार रक्षाबंधन, श्रीकृष्ण जयंती, कपिला षष्टीची गौरी ह्या सण परबांचे दीस.
आमचे आजयेचो उपास कडक. सकाळीं उठून न्हावप आनी रांदपाक लागप. दर एके परबेक कसलें गोडशें करप हें थारायल्लें आसतालें. आमी तेन्ना इस्कोलाक दिवचले वताले. हांव, प्रकाश, दिलीप, शोभा, रेखा हीं सख्खीं भावंडां आनी बाळू, राजन हे बापोलभाव हीं सगळीं जाणा श्रावण म्हयन्यांतली मज्जा लुट्टालीं.
बाळू आनी राजन हे नांयगिणच्या म्हाल घरासान दिवचले इस्कोलाक वताले. सण, परबेच्या दिसा आजी आमकां उगडास करून दिताली की बाळू, राजनाक दनपरां जेवपाक आपय म्हणून.
दनपरां घराच्या सालांत व्हडली पंगत बसताली. पंगतीत पिरायेच्या व्हडलेपणानुसार बसपाचें. दादले भुरगे जाले की बायलां भयणी. सगळ्यांत पंगतीत पयलें पान आमच्या बाबाचें. सगळीं पंगतीत बसल्या उपरांत आजी, म्हजी आई, काकी पंगतीतल्यांक वाडटालीं. आजी आपूण स्वता गोडशें आग्रह करून वाडटालीं. आमी भुरगीं गोडश्यांचेर ताव मारतालीं.
त्या तेंपा वयलीं गोडशीं म्हळ्यार मणगणें, सोजी, तांदळाची दूद घालून खीर, उकडीचे मोदक, शिजयल्या मुगाचे वडे (शकून उंडे), उडदा दाळीचें सान्न (हालींच्या दिसांनी ‘इडली’), गोड खिचणी, पातोळ्यो… त्या त्या सणा दिसांचीं गोडशीं थारिल्लीं आसतालीं. त्या जेवणावळीचे पंगतीचो उगडास ‘श्रावण’ म्हयनो लागीं पावलो की जाताच जाता.
आमी इस्कोलांतल्यान येतना आयज खंयचो दीस, कसलें गोडशें खावपाक मेळटलें हाच्यो गजाली करीत चलत घरा येताले. बेगी बेगीन न्हावप आनी जेवपाची वेळ केन्ना जाता तें पळोवप. सांजे उपरांत च्या आनी खाद्यपदार्थ. रातीं परत गोडशा सयत जेवण.
म्हजी भयण शोभा मंगळा गौर पुजताली. फांतोडेर उठून फुलां काडप, मागीर न्हावप आनी गौरी पुजून सकळां इस्कोलाक वचप असो तिचो मंगळाराचो नेम आसलो. राती गौरीची दुम्पार्त (म्हळ्यार पुजा) आसताली. गौरीक आरती म्हणपाचो व्हडलो थाट. आजी, आई तशेंच बाबा, काका सगळ्या ह्या वेळार एकठांय येवून ह्या सुवाळ्यांत वांटेकार जातालीं. आमचे आवयच्यो दोन खासा आरती आसल्यो.
“उलटी गंगा वाहे पूर आकाशी आला
उंदीर येवोनी मांजरासी घेवोन गेला.” ही एक आरत आनी दुसरी म्हळ्यार
“गेला अभिमन्यू, अभिमन्यू वीर रणी
शोक केला पांडवांनी….”
ह्या बगर “आरती मी करते मंगळा गौरीला…”
“दक्ष कन्यका हिमाचलच्या उदरी हो जन्मली, पुढे ती उपवर बा जाहली….”
आजी तर बर्‍योच पोरण्यो आरती म्हणटाली. बरीच जाणटी जाल्ल्यान मदीं मदीं कांय उतरां जिभेर येय नासलीं. तेन्ना म्हजी आईक विचारताली, “काय गो पुढले उतर…?” आनी आरतीच्या कडव्याची सुरवात सगळ्यांकूच आरतींचो हो सुवाळो अप्रूप आसलो.
दुसरे एके गजालीचो उगडास परत परत जाता. तो म्हळ्यार कपिला षष्टीची गौर (षष्टी – सप्तमी) अशे दोन दीस. पयल्या दिसा तांदळाचें गोड खिचडेचो नैवेद्य दाखोवप आसतालो. सप्तमी दिसा दनपरां बांयचेर गैरीचें विसर्जन, उड्डाचें सान्नांचो नैवद्य. आई सगळ्या भुरग्यांक भुती दिताली. ते भुतयेंत शीत, सान्न आनीक खोबर्‍याचो रस! गवरी भोंवतणी “कोकोबा रे कोकोबा रे, कुहू s” अशें म्हणून भुती ओंवाळून मागीर ती आमच्या हातार दवरताली.
श्रावण म्हयन्यांतल्या सणा – परबा सुवाळ्यांच्यो अश्यो त्या तेंपा वयल्यो कितल्योश्योच यादी मना, काळजांत घर करून रावल्यात. श्रावण लागीं पावलो की त्यो यादी मनांत गर्दी करून येतात. मळबांत काळे ढग दाटी वाटींत जमोवन येतात तशे. काळ्या ढगांचो आपटमार जालो की धर्तरेर घोग्यांचो पावस पडटा आनी धर्तरी पावसाच्या उदकान न्हावन वचून तृप्त जाता. तशेंच जाता. श्रावण म्हयन्यांतल्यो यादी मनाक न्हाण घालता. मन ओलें चिंब भिजून वता. आनी आतां भांगराचो उजवाड पळोवपाक मेळटलो हे आशेन मनःचक्षू वाट पळयता. तेन्ना म्हज्या ओंठार मराठी कवितेंतल्यो ओळी अलगद दवबिंदू सारक्यो टपकतात आनी आभाळान उदार जावन धर्तरेक दिल्ल्या उदका दान म्हळ्यार सौख्य दानाची तोखणाय मनांतल्या मनांत करीत उतरां जिबेर येतात, “स्नान झाले धरतीचे

आता पडेल सोन्याचा प्रकाश”

रमेश सावयकार
9637748974