भांगरभूंय | प्रतिनिधी
अामचें कुटुंब पयलीं सावन कुळागराची वसणूक करून तातूंतल्यान मेळपी येणावळीचेर जगपी जावन आसा. गोंय मुक्ती जावपी आदीं लेगीत पुर्तुगेजांचे राजवटींत कुळागरी उत्पन्न म्हळ्यार नाल्ल, केळीं, सुपारी, पणस, आंबे हांकां खुबूच कमी दर. आमी ब्राह्मण कुटुंब आसलें जाल्यारूय दादल्यांचो भिक्षुकी वेवसाय नासलो. घरातंलीं सगळींच ल्हान व्हड बायलां सयत कुळागरांत खूब कश्ट करून आपली जीण जगतालीं.
म्हाका याद जाता ती पानवेलीच्या झाडांची. झरी ना जाल्यार बायचें उदक उपेगांत हाडून खावपाच्या पानांच्या पानवेली लावन त्यो वाडोवप. दर सप्तकी दिवचले बुधवारा दिसा जावपी बाजाराक पानवेली चीं पानां खुंटून तांच्यो कवळ्यो (50 पानांची एक) विकपाक व्हरप. हजारभर पानां विकल्यार दोन रुपया मेळटाले. बाजाराक म्हाल विकून जे पयशे मेळटाले, ते मिळकतींतल्यान जेवणा खाणांक खातीर तांदूळ, दाळी आन धान्य विकत घेवप हो मेळ घालतना ‘भांयी भगवान’ आठयताले.
दुसरी मिळकतीची बाब म्हळ्यार गाय म्हशींचें दूद विकून येणावळींत भर घालप. पूण ते दीस अशे आसले की बहुजन समाजाची अर्थीक परिस्थिती खुबूच वायट आसली. शेतांत पिकयल्या भाताच्या, तांदळाचें शीत आनी रोस, तांदूळ, नाचण्याच्यो भाकर्यो (तेन्ना रोंट म्हणटाले) ना जाल्यार पेज आनी तोंडाक खळांतलें ‘तोर’. च्या म्हणटा ती नासलीच. ताका लागून दुदाक गिरायक म्हणटा तें बाजारांतलें च्याचें हॉटेल. 12 आणे नाजाल्यार रुपयान ‘शेर’ असो दर.
सुमार चार कोस पयस आशिल्ल्या जाग्यार दिवचल न्हंयचेर झाडांची सांवळ आनी माती घालून दर वर्सा बांद बांदून तें उदक पाटांतल्यान वांठादेव गांवांत आशिल्ल्या कुळागरा खातीर उपेगांत हाडटाले. 10-12 जाणांक बांद बांदपाक ना म्हळ्यार 8 ते 10 दीस लागताले. पाटाचें 24 तास उदक. णव जाणांचीं कुळागरां. दिसाचो आनी रातचो पैरो (शिंपपाक उदक) अशी विभागणी. कल्ल्यांनी कुळागरांतल्या झाडांक उदक दिवप. ताका शिंपणें म्हणटाले. रातच्या पैर्याक कंदील पेटोवन शिंपप. अश्यो त्या दिसांच्यो गजाली.
गोंय मुक्ती उपरांत परिस्थिती खुबूच बदल्ली. म्हाका याद जाता ती म्हळ्यार 1970 ते 1995 मजगतीच्या वर्सांची. बुधवारा दिसा म्हालाचे रिक्षेंत नाल्ल, केळींचे घड तशेंच पणस, आंतेरां विकपाक घेवन वताले. कुळागरांत कामाक आमगेर येवपी ‘वामन दादी’ रिक्षेंत म्हाला लागीं कसो बसो सुवात घेवन उबो रावन वतालो. येतना बाजारांतल्यान दुकानांतल्यान सुमनाक जाय तें सामान पोंतयांनी घेवन वामनदादी चलत घरा येतालो.
वामन दादी म्हळ्यार आमचो हुकमी एक्को. ताका कसलेंय काम सांग. मना काळजा सावन नेमान तें करतालो. पयशे ताचे कडेन कितलेय दी. एक पयसो हे वटेनचो ते वटेन जावचो ना. प्रामाणीक इतलो आसलो की आमचो दिवचलचो वेपारी ‘आळवी’ ताची तोंडभरून तुस्त करतालो. केन्ना तान लागली जाल्यार चार आणे 25 पयशे मागीरच्या दिसांनी 2 रुपया चाये खातीर तो खर्च करतालो. “आई, हांवें 2 रुपया च्या खातीर मोडले गे S!” अशें घरा येतकूच सांगतालो.
ह्यो सगळ्यो गजाली ताज्यो जाल्यो. कित्याक तर बाबा संवसाराक अंतरले, ते घडणुकेक 24 वर्सां जालीं. ताचे उपरांत कुटुंबाची जापसालदारकी म्हजेर आयली.
1995 वर्साच्या नवरात्रांच्या म्हुर्ताचेर म्हज्या बाबांनी मारूती ओमनी गाडी घेतली. तेन्ना सावन बाजाराचो म्हाल ओमनीचे डिकयेंत भरून व्हरताले. हांवेंय हो नेम 10-15 वर्सा चलयलो. पूण आतां परिस्थिती पुराय बदल्ल्या.
रानां-वनांतल्यान जनावरांचो उपद्रव इतलो वाडला की कुळागरी उत्पन्नाचेर हावळ आयल्या. रानदुकर पडिल्लो नाल्ल दवरिना. तशेंच चुरण खावन फस्त करता. भटकीं जनावरां, म्हळ्यार गायो-म्हशी, रेडे, बैल कुळागरांत ‘वयो’ मोडून केळींची नाशाडी करता.
पर्यावरण आनी हवामान बदल इतलो जाला तशेंच प्रदुशण वाडलां की ताचो वायट परिणाम कुळागरी उत्पन्नाचेर जाला. दुसरी गजाल म्हणटा की कुळागरांनी जमनी खणप, माडांक सांवळ घालून मशागत करप, सुपारेच्या झाडाक शेण-खत घालप, कुळागरांत रुजपी चरवण (बेणकट) मुळा सकट हुमटून काडप हीं कामां करतलो जाल्यार ‘मानांय- कामेर्यां’ (मजूर) मेळना. मेळ्ळी जाल्यार मजुरी खुबूच वाडल्या.
कुळागरां शिंपपा खातीर आतां टिंबक सिंचन आनी स्प्रींकलराची सोय आसा. पूण तीं कामां करपाक लेगीत कठीण जालां.
सुमनांतल्यान ना जाल्यार पंदरशेंत एक – दोन केळीचे घड मेळटा. नाल्लाचें प्रमाण कमी जालां. माडांक-माडयांक रोग आयला. ह्यो सगळ्यो गजाली आनी वट्ट परिस्थितीच्या फाटभुंयेर विचार केल्यार नाल्ल – सुपारेक बरो दर मेळुनूय येणावळ – खर्चाचो ताळमेळ बसना.
आतां रिक्षा भरून केळीचे घड विकपाक बाजाराक व्हरपाचे दीस पळोवपाक मेळप खुबूच कठीण. माड पाडपी ‘पाडेली’ मेळना. पाडप जालें जाल्यार तें थारिल्ल्या तेंपार नेमान जायना. ताका लागून नाल्लांची लुकसाणी जाता.
किरकोळ नाल्ल विकून कितें मेळटा तें घेवपाचे दीस आयल्या. पाड्याक दोन हजार नाल्ल पडटाले थंय आतां 500 नाल्ल मेळप कठीण. ताका लागून बुधवार बाजाराक म्हाल घेवन विकपाक व्हरपी रिक्षा जावं पिकप आतां दिसपाक ना. रिक्षा भरभरून म्हाल विकपाक व्हरपी बाबाय आयज ना. आनी बाबा वांगडा सांवळी जावन रावपी तो ‘वामनदादी’य ना! फकत फाटीं उरल्यात त्यो यादी. दुसरो उगडास येता ते म्हळ्यार आमगेर गोठ्यांत म्हशी-गायो आसताल्यो तांचो. उण्यांत उण्यो 4-5 म्हशी. पियेवपाक, घरा उपेग करपाक लागता तें दूद दवरून बाकीचें विकप. दिवचले दुदाचे सोसायटींत व्हरून दिवप. 1977 सालांत हांवें सायकल विकत घेतली. ते सायकलीन हांव आनी प्रकाश सोसायटींत दूद व्हरून दिताले. मागीरच्या कांय वर्सांनी ‘दिगू’ नांवाच्या आमच्या भागेल्या भुरग्यान हें काम नेमान केलें.
आमची आई आसासर म्हळ्यार चार-पांच वर्सां पयली मेरेन गोठ्यांत एक म्हस आसली. ताका लागून च्यायेक आनी धंय ताका पुरतें दूद मेळटालें ती म्हस दुयेंत जावन गेली. तेन्ना सावन गोठो ओस पडलो. आतां पिशवेंतलें दूद. ‘अमूल दूद पिता है इंडिया!’ आमीय ताका अपवाद ना!
आदली सैमीक सोबीतकाय, संपन्नताय, श्रम करपाची मनशांची ताकद, उमेद आनी ‘लाथ मारीन तिकडे पाणी काढीन’ असो खाशेलपणाचो ध्येयवाद आतां नदरेंत पळोवपाक मेळना. काळ बदलत चल्लो. तशीं मनशांय बदलत चल्ल्यांत. व्हांवच्या प्रवाहा वांगडा आपुणूय व्हांवत चल्ल्या. तांकां कोण आडयतलो असो प्रस्न पडटा तेन्ना त्या तेंपावयले ते दीस, ते मनीस आनी तांचो मनीसपणाचो उगडास येता. दिसा फाटल्यान दीस वता पूण यादी मात एकार एक जमोवन मनांत ‘घोंटेर’ करून रावता. घोंटेरांतले जाळयेंतल्यान भायलें जग कशें चलता तें पळयात…!
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
