‘त्या’ चवथींच्या उगडासांतले दीस

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

चवथ हो हिंदूचो व्हडलो मुखेल सण. आमच्या गोंयांत दिवाळे परस चवथीच्या सणाची उमेद व्हड. घरान घर गणपती पुजता. देड दीस, पांच दीस, सात दीस, णव दीस, अकरा दीस आनी चडांत चड म्हणल्यार एकवीस दिसांचो गणेस दवरता.
हालींच्या दिसांनी चवथीच्या सण परबेचें रूप बरेंच बदल्लां. दीस, वर्सां वता तशे सण परबेचें रुपूय आपसूक बदलत वता. सार्वजनीक गणेशोत्सव मनोवपाचें प्रमाण हालीं बरेंच वाडलां. एका निमतान गांवांतले सगळे लोक एकठांय येता ही खोशेची गजाल. गणपतीची आरास, देखावे, संगिताच्यो कार्यावळी, फोगाची आतशबाजी अशी चवथीची कांय मुखेल खाशेलपणां आसात.
श्रावण म्हयनो केन्ना सोंपता आनीक भाद्रपद म्हयनो सुरू जावन ‘चवथ’ येता तें कळच ना. भाद्रपद म्हयन्याची शुद्ध चतुर्थी तिथी. म्हणजेच ‘चवथ’ उण्यांत उणे पंधरस पयलीं चवथीची तयार लोक करपाक लागता. घरांतल्यो बायलो मोदक, नेवऱ्यो, लाडू आनी हेर खावपाचे जिनस करपाची तजवीज करता. चवथीक गणेशा खातीर मखर सजोवप आनी माटोळेक बांदपाक कवडांळा, घागऱ्यो, माट्टुलां, शेळवडां जमोवपाचें काम भुरगे करता. चवथ लागीं येता तशें वातावरण चड उमेदीचें जाता. बाजारांत फोली, मखरां, चौरंग, पाट, टेबलां तशेंच वेग0वेगळ्या फळफळावळीचीं दुकानां लोक थाट्टात.
गणपतीच्या शाळांनी अडीज ते तीन म्हयने पयलीं गणपतीच्यो मुर्ती आकार घेवपाक लागतात. चवथीक चार दीस आसा म्हणल्यार कलाकार रात जागोवन काम करतात. पयल्या दिसा लोक गणेश मुर्ती आपापल्या घरा व्हरतात. चवथी दिसा गांवांतल्यो गणपतीच्यो पुजा दर एकट्याच्या घरा आनी पुजा करपी पुरयत आनी ब्राह्मण हांची संख्या उणी ताका लागून दनपरां दीड ते दोन वरां मेरेन पुजा आटोपता. चडशे लोक देड दिसाचो गणपती दवरून दुसर्‍या दिसा पंचमीक राती विसर्जन करतात. लोक आरत्यो, भजन म्हणपाक गांवांतल्या सगळ्यांगेर वतात. हालींच्या दिसांनी चडशा गांवांनी पांच दीस चवथीची सण परब व्हडा उमेदीन मनयतात.
चवथीच्या सणाची उमेद, आनंद हेर सणा परस वेगळोच. म्हाका उगडास येता, आदल्या वर्सांनी आमच्या म्हाल घरा नायगिणी चवथ जाताली त्या दिसांची. दिवचलच्यान ओज्यांत गणेश मुर्ती दवरून सात-आठ किलो मिटर चलून नायगिणी लोक वताले. आमच्या घरा तृतियेक हरतालिका गौरीचें पुजन आजी, आई, काकी करतालीं. चवथीच्या दिसा गौरी विसर्जन एका दिसाचो कडक उपास.
आदल्या राती मकर रंगोवपाचें काम व्हडलो चुलतो ‘बाब’ (गोविंद) आनी धाकटो चुलतो मधुकाका हे करताले. मोहन, बाळू, राजन, हांव माटोळेचें सामान (आंब्याचे टाळे, फळां) बांदपाचें काम करताले. वाठादेवा सावन आमचें कुटुंब नायगिणच्या म्हाल घरा देड दिसाचे चवथीक वताले. चवथी दिसा पुजा सांगपा पुरयत ‘सदुआपा’ येतालो.
चवथीच्या दुसऱ्या दिसा आमगेर श्री सत्यनारायणाची वर्सुकी म्हापुजा जाताली. शंकर गावडे हांच्या घरा कडेन वचून तुळशी हाडपाचें काम आमी भावंडां करतालीं. सगळ्यांत व्हड उमेद येताली ती गणपती पावपाच्या दिसा. भरपूर फोग मारपाक मेळटालो. कांतू, आनंद, विद्या काका हे आरती म्हणपाक हुशार. माधव आपागेर जाणतो ‘तात्या’ आसलो. वयाची नव्वदी कडेन आसलो. पूण आरती म्हणपाची उमेद तरणाट्यांक लजोवपी.
माधव आपा, दादू आनी आमगेलो अशे तीन गणपती मुर्तीचें विसर्जन कुळागरा तेंकून वता ते न्हंयंत जाताले. सुमार 50 जाणां मिरवणुकेंत वांटेकार जातालीं.
म्हजे यादींत गोंय मुक्त पूर्व काळांत 1958 ते 1967 मेरेन आमची चवथ म्हालघरा नांयगिणी जाली. 1968 ह्या वर्सा गांवांतल्या कांय उमेदी लोकांनी वाठादेवा आमच्या घरा चवथी दिसा फांतोडेर गणेशमुर्ती हाडून दवरली. चवथी दिसा सकाळीं साडेपांचांक उठून हांव भायर येतां म्हणल्यार घराचे पडवेर गणेश मुर्ती नदरेंत आयली. “आई, कोणी तरी आमच्या घरी गणपती आणून ठेवलाय.” अशें म्हणत हांवें आईक उलो मारलो. “आता गणपतीचं स्वागत करून तो पुजेक लावचोच पडटलो.” अशें बाबान सांगलें.
त्या वर्सा घराची एक नवीनच पडवी काडून दोन कुडी बांदिल्ल्यो. व्हडले कुडींत गणपती पुजपाचें थारलें. त्या तेंपार जाच्या घरा गणपती पुजा (चवथ) नासताली तांगेर नकळत चवथीचे फांतोडेर गणपतीची मुर्ती दवरून मारांद (फटाको) पेटोवन आवाज करून पळून वचप. कोणी गणपती दवरला ते कळूंक जायना म्हणून. एका वर्सा गांवांत आपागेर (उमर्ये) गणपती दवरपाचें थारलें. गणपतीचे पयशे हांव दितां, अशे वाड्या वयल्या उमेदी जाणांक सांगून दोन गणेश मुर्ती मणेरकर चित्रशाळेंतल्यान घेतल्यो. आमीय गणपती घेतला. दोन मुर्त्यो जाल्यो. एक आपागेर. दुसरो कोणागेर दवरचो असो प्रस्न पडलो. म्हज्या बाबान ताका सांगलें दुसरो गणपती व्हरून वामनागेर दवरात. तांणी तशेंच केलें. सकाळीं साता पयलींच वामनदादीन आमगेर येवन ती खबर दिली. ताका आनंद जालो. आमगेर सावन बांक घेवन गेलो, गणपती दवरपाक. ताचें घर म्हणल्यार झोंपडी (खोंप) पूण ताका खोस जाली ती व्हडली!
दुसरी एक गजाल यादींत आसा. आमगेर दासूमामा उमर्ये (आवयचो मावसभाव) गणपतीची पुजा सांगपाक येतालो. एका वर्सा आमी तांगेर गणपती दवरपाचें थारायलें. दोन गणेशमुर्ती विकत घेतल्यो. दासू मामागेर दवरपाची मुर्ती मारूती ओमनी गाडयेंत सिटार तशीच दवरली. तृतियेक हरतालिकेची पुजा सांगपाक तो आमगेर आयिल्लो. चुकून गाडये कडेन गेलो जाल्यार आमचें गुपीत फुट्टलें देखून आमकां भिरांत आसली.
चवथीचे फांतोडेर प्रकाश, दुर्गामामा दासू मामागेर गणपती दवरपाचें काम फत्ते केलें. तांगेर कुत्रो आसलो. पूण भुकूंक ना. उजवातीचो वास येतकूच कमूमामी आनी दासु मामा जागीं जालीं. तांणी गणरायाक विधीवत येवकार दिलो. चवथी दिसा आमगेर पुजापाठ सांगपाक दासूमामा आयलो. “तुमकां कळ्ळे न्हूं, आमगेर गणपती कोणी तरी दवल्लो” अशें आमकां सांगपाक लागलो. आमकां भितुल्या भितूर हांसप लिपोवचें पडलें. कित्याक तर ते ‘कोण तरी’ म्हणजे ‘आमीच’ आसले. हें गुपीत तशेंच दपटून दवरलें. मागीर चार-पांच वर्सांनी आमी तांकां सांगलें की तुमगेर गणपती हाडून दवरपाचो पराक्रम करपी ‘आमीच’ आसले. दासूमामा ते आयकून खूब हांसलो. ताचो धवो फुल्ल चेहरो लालबूंद जालो. गणेशमुर्तीक आसता त्या तांबड्या रंगा भशेन.
असो हो गणपती, गणराया केन्ना कोणागेर वचत ते सांगप कठीण. तसोच तो आमच्या मनांत आदल्या तेंपा सावन आयज मेरेन घर करून वस्तेक रावला. भक्तांक पावपी गणपती हें व्हडलें आराध्य दैवत आसा!

रमेश सावयकार
9637748974