जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

निझार कब्बानी (1923-1998) हो नामनेचो सिरीयन कवी, जाचो अरबी साहित्याचेर खोलायेन परिणाम जाला. कब्बानीच्या जिवितांत वैयक्तीक शोकांतिका आनी साहित्यीक जैत ह्या दोनूय गजालींचो आस्पाव जाला. ऑटोमन खिलाफतीचें औपचारीक विघटन जावन एक वर्सा उपरांत दमास्कसांतल्या गिरेस्त कुटुंबांत निझार कब्बानीचो जल्म जालो. ताचो बापूय राश्ट्रवादी आनी ताणें फ्रेंच आज्ञापत्राआड सिरियाच्या स्वातंत्र्या खातीर केल्ल्या सशस्त्र लढ्याक तेंको दिल्लो देखून ताका जायते फावटीं अटक जाल्ली. ताचो आजो अबू-खलील अल-कब्बानी हो नामनेचो कवी, संगीतकार आनी नट. अपरिहार्यपणान हाचो परिणाम निझाराचेर जालो आनी ताचे नदरेक आकार आयलो. तो 15 वर्सांचो आसतना आपल्याचेर मोग नाशिल्ल्या मनशा कडेन लग्न जावपाक न्हयकार दिवन ताचे व्हडले भयणीन आत्महत्या केल्ली. हे घडणुकेचो ताचे कवितेचेर आनी बायलांचेर आशिल्ल्या संस्कृतीक आनी समाजीक निर्बंधांक तोंड दिवपाचे ताचे उमेदीचेर परिणाम जालो. नामनेच्या सिरीयन कुटुंबांत जल्म जाल्ल्यान ताका व्यापक शिक्षण घेवपाची संद मेळ्ळी. वेगवेगळ्या संस्कृतायेचो संपर्क, तशेंच अरबी, फ्रेंच, इंग्लीश ह्या सारक्या जायत्या भाशांनी ताची कुशळटाय हांची सावळी ताचे काव्यशैलीचेर आनी संवसारीक नदरेचेर पडली.
अरबी आनी फ्रेंच ह्या दोनूय भाशांनी तो शिकलो. सिरीयाचें राश्ट्रगीत रचपी नामनेचो कवी आनी ताचो अरबी साहित्य शिक्षक खलील मर्दम हाचो सुर्वेक ताचेर प्रभाव आसलो. पूण उपरांत खास करून धर्म, मोग आनी बायलपण ह्या विशयांचेर बरयल्ल्या कवितां खातीर ताका चड नामना मेळ्ळ्या, जातूंत ताणें कामुकताये विशींच्या बंधनांक आव्हान दिलां. इझ्राएलाच्या संघर्शांत अरबांक मेळिल्ल्या अपेसांक लागून ताका प्रेरणा मेळ्ळी. वसाहत काळा उपरांतचे मध्य आशियेंत खोलायेन किल्लल्ले निरंकुशतायेचेर कब्बानी टिका करतालो. ताणें आपल्या जिवितांत 50 वयर काव्य आनी गद्य संग्रह बरयले. ताच्या जायत्या कवितांक उम्म कुल्थम, अब्देल हलीम हाफिज, फायरूज ह्या नामनेच्या लेबनानी आनी सिरीयन अरब कलाकारांनी गायिल्ल्या गीतांनी सुवात मेळ्ळी. १९४५ वर्सा कायद्याची पदवी मेळयतकच सिरियाक स्वातंत्र्य मेळचे एक वर्स आदीं कब्बानी सिरियाच्या परराश्ट्र मंत्रालयांत कामाक लागलो. राजनयिक म्हणून ताणें १९६६ वर्सा आपली कारकीर्द सोंपवचे पयलीं कायरो, बेरूत, अंकारा, माद्रिद, लंडन आनी बीजिंग अशा जायत्या शारांनी काम केलें.
आयुश्यभर कब्बानीन अस्तुरेक आपलो मुखेल विशय आनी प्रेरणा मानली. ‘चायल्डहुड ऑफ अ ब्रॅस्ट’ हो ताचो पयलो काव्यसंग्रह तो फकत 14 वर्सांचो आसतना उजवाडाक आयलो, जाचो कामुक आनी रोमान्टिक विशय अरब साहित्यांतले पुरातनवादी परंपरेंपरस पुराय वेगळो आशिल्लो. ताणें अनेक कवितांतल्यान दादल्यांच्या भोगवादाचेर तिडक आनी अस्तुरेच्या समाजीक स्वातंत्र्याचो पुरस्कार दिसता. ताच्या उपरांतच्या कवितांनी निरंकुशताविरोधीपणाचो एक खर सूर आस्पावता. ताची दुसरी बायल बाल्कीस अल-रावी हिका बेरूत हांगा इराणी समर्थक आकांतवाद्यांनी केल्ल्या बॉम्ब हल्ल्यांत मरण आयलें. हे घडणुकेचोय ताचेर खोल परिणाम जालो. एके सुवातेर तो बरयता, “फकत एक फावट म्हाका कवी न्हय, कविता जावंक जाय.” दुसरे सुवातेर तो म्हण्टा, “एक परिपक्व मन आनी एक रोमँटिक काळीज एकेच कुडींत आसतात तेन्ना ती एक शोकांतिका.”
अरबी साहित्याचें आधुनिकीकरण करपाक कब्बानीच्या काव्यान योगदान दिलां. समकालीन भास आनी विशय हांकां लागून नवे पिळगेच्या वाचप्यांमदीं तो लोकप्रिय जालो. अरबी कवितेच्या अभिजात नेमांकडसून पयस वचून चड संवादात्मक आनी समकालीन शैली ताणें आपणायली. ताचे विशय सार्वत्रिक, देखून ते संस्कृतीक मर्यादा हुंपतात. ताणें २० वयर कवितासंग्रह बरयले जातूंतले चडशे इंग्लिश आनी हेर साबार भाशांनी अणकारीत जाल्यात. ‘माय बिलव्हड, माय नेबर्स’ ह्या ताच्या दुसऱ्या संग्रहासावन ताचे शैलींत म्हत्वाची उदरगत जाली जातूंत मोग आनी आवड ह्या विशयांचेर भर दिल्लो. ‘ड्रॉ युवर ड्रीम्स’ ह्या संग्रहांतल्यो ताच्यो कविता कल्पनाशील भाशेखातीर गजल्यो. ‘दीवान अल-शर’ (उदेंतेकडलो कवी) ह्या संग्रहाक लागून कब्बानीची एक नामनेचो अरब कवी म्हूण नामना घट्ट जाली. तातूंत मोग, राजकारण, समाजीक विशयांचेर कविता आसात. ‘द ब्रुनॅट टोल्ड मी’ आनी ‘पोएम्स ऑफ लव्ह’ ह्या संग्रहांनी मोग आनी दादलो- बायले मदले संबंद कामुक आनी रोमँटिक स्वरान उक्तायल्यात. ‘अ व्हिजिट टू हाइफा’ ह्या संग्रहांत कब्बानीन हाइफा शाराक दिल्ले भेटीचें आनी यादींचेर चिंतन आसा. ‘अरब्स ऑफ अ टाइम आय डोंट नो’ ह्या संग्रहांत तो बदलत्या अरब जगाचेर त्यांच्या मुखावयल्या आव्हानांचेर चिंतन करून राजकी आनी समाजीक प्रस्नांक तोंड दिवपाची आपली वचनबद्धताय दाखयता. ‘एव्हरी डे इज फॉर द थीफ, आनी वन डे फॉर द ओनर’ ह्या संग्रहांत भ्रश्टाचार, अन्याय आनी अरब जगाची स्थिती ह्या प्रस्नांक तोंड दिवपी कवितांचो आस्पाव आसा. ताच्यो साबार कविता ‘पोएम्स ऑफ निझार कब्बानी’ ह्या इंग्लीशींत अणकारीत जाल्ल्या संग्रहांत वचूंक मेळटात. मोगाचीं वेगवेगळीं तासां दाखवपी ताच्या कवितांच्यो अनेक ओळी वाचप्याच्या काळजाक हात घालतात. देखीक,
दर खेपे हांव तुजो उमो घेतां
बऱ्याच काळाच्या विरहा उपरांत
म्हाका दिसता
हांव एक उतावळें मोगाचें पत्र उडयतां
तांबड्या मेलबॉक्सांत.
पूण मोगाचो समतोल नासत जाल्यार ती वेदना जांव येता. “खोल मोग करुंक नाका, जो मेरेन दुसरो तुजेर तितलेच खोलायेन मोग करता हाची खात्री जायसर, कारण आयज तुज्या मोगाची खोलाय, ही तुज्या फाल्यांच्या घायाची खोलाय,” अशें तो बरयता.
‘बाल्कीस’ (क्वीनऑफ शेबा) हे ताचे कवितेंत शेबाची आख्यायिक राणी आनी सोलोमन राजाकडेन तिचो मेळ जाल्ल्याची काणी सांगल्या. कब्बानी सोबीतकाय, सत्ता आनी इत्सा ह्या विशयांचेर संशोधन करपाखातीर हे कथेचो उपेग करता. सोबीतकायेच्या काळाभायऱ्या आकर्शणाचेर भर दिवन तो ‘बाल्कीस’ म्हळ्यार अस्तुरेचें बळगें आनी आकर्शणाचें प्रतीक म्हणून सादर करता. ‘आय विश आय कूड एंटर युवर आयज’ हे कवितेंत कब्बानी आपले मोगिकेच्या दोळ्यांत भितर सरून तिचे नदरेन संवसार पळोवपाची इत्सा उक्तायता. ताची ‘ताजमहल’ कविता मोगाच्या प्रतिकात्मक स्मारकाक श्रद्धांजली. मोगाची तिगून उरपी शक्त आनी कला आनी वास्तुकलेची ताका अमर करपाची तांक तो मनयता. ‘दमास्कस, व्हॉट आर यु डुइंग टू मी?’ हे कवितेंत तो आपल्या मूळ गांव दमास्कसाचो खोलायेन मोग आनी नॉस्टॅल्जिया उक्तायता. काळाप्रमाण शारांत जाल्ल्या बदलांचेर तो चिंतन करता आनी ताचें इतिहासीक आकर्शण ना जाल्ल्याचो दुख्ख उक्तायता. सॉन्ग ऑफ द मार्टर्स’ ही ताची राजकीय भार आशिल्ली कविता. संघर्शांत आनी झुजांत अरब कशे बळी पडटात हाचेर दुख्ख परगटावन तो जुलमाआड न्यायाचो उलो मारता. समाजीक आनी राजकी प्रस्नांक तोंड दिवपाची ताची जापसालदारकी हे कवितेंत दिसता. ‘द प्रिन्सेस ऑफ पोएट्री’ हे कवितेंत तो अबू नुवास, अल-मुतानब्बी आनी हेर जायत्या नामनेच्या अरबी कवींक श्रद्धांजली दिता. ‘लॅटर टू माय सिस्टर’ ही काळीज हालोवन सोडपी कविता ताचे आत्महत्या केल्ले भयणीचे यादीन ताच्या जिविताचेर आनी कवितेचेर जाल्लो परिणाम हाचेर चिंतन.
‘जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां’ ही कविता मोगाचो तीव्र भावनेच्या खिणांनी अणभव येता अशें सुचयता. ईजिप्तांतलीं संस्कृतीक वर्णनां हे कवितेंत आसात. तातूंत उल्लेख केल्लो न्युबियन्स हो उत्तर सुदान आनी दक्षिण इजिप्त ह्या वाठारांतलो एक नायलो-सहारन वंशीक पंगड. तांकां सगळ्यांत पोरनी सभ्यताय अशें मानतात. कविता कामुक प्रतिमांनी भरिल्ली आसा. तातूंत मोगावरवीं आत्मसोद आनी आत्मजागृताय हांची भावना सुचयल्या. तेभायर आकर्शण, आकांक्षा, असुरक्षीतताय,आत्मीयताय हांचोय तातूंत आस्पाव जाता. मोगाच्या भोवआयामी स्वभावाचो सोद घेवपी सोबीत रितीन बरयिल्ली ही कविता.
जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां
जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां
एक नवी भास चंवरता,
नव्या शारांचो, नव्या देशांचो सोद लागता.
वरां घेतात उस्वास कुत्र्याच्या पिलांवरी,
गंव वाडटात पुस्तकांच्या पानांमदीं,
उडटात सुकणीं तुज्या दोळ्यांतल्यान
घेवन म्होंवाच्यो खबरी,
काफिले भोंवतात तुज्या थानांवयल्यान
घेवन भारतीय वखदी वनस्पत,
सरभोंवतणीं झडटात आंबे,
रानांनी उजो लागता
आनी न्युबियन धोल वाजतात.
जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां
तुजीं थानां हालोवन उडयतात तांची लज
जातात रुपांतरित
वीज आनी गडगडांत,
तलवार, रेंवट वादळांतली.
जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां
तेन्ना अरब शारां
उडयो मारीत करतात निदर्शनां
दडपशायेच्या युगांआड
आनी युगांआड
जमातीच्या कायद्यांच्या सूडाच्या.
आनी हांव, जेन्ना हांव तुजेर मोग करतां,
काडटां मोर्चा कुरूपताये आड,
मीठाच्या राजांआड,
वाळवंटाच्या संस्थाकरणाआड.
आनी हांव तुजेर मोग करतलों
संवसारभर हुंवार येयसर;
हांव तुजेर मोग करतलों
संवसारभर हुंवार येयसर.

शैलेंद्र मेहता
98206 54233