घांटमाथ्या वयली कोंकणी संस्कृताय

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

‘घांटमाथ्या वयली कोंकणी संस्कृताय’ ह्या विशयाचेर केंद्र सरकाराच्या सांस्कृतीक मंत्रालयाची दोन वर्सांचीं फॅलोशीप लुईस रॉड्रीग्स हांणी येसस्वी रितीन पुराय केल्या. ते खातीर तांणी उत्तर कर्नाटकांतल्या येल्लापूर सावन ते दक्षीण महाराश्ट्रांतल्या कोल्हापूर जिल्ह्या मेरेन शिंपडिल्ल्या प्रदेशांतल्या कसब्यांनी भोवंडी केल्या. बेळगांव दियोसिजींतल्यान उजवाडाक येवपी कोंकणी एकवोटाच्या ‘उजवाड’ म्हयनाळ्या वरवीं तांणी आपल्या सांगात्यां वांगडा फाटलीं 27 वयर वर्सां घांटमाथो प्रदेशांत कोंकणी भास आनी संस्कृताय तिगोवन दवरपा खातीर मोलादीक वावर केला. (घांटमाथो प्रदेश म्हणल्यार गोंय राज्याचे शिमे कडेन संलग्न आशिल्लो घांटांचे तेंगशेर आशिल्लो प्रदेश) मराठी आनी कन्नड भाशांचे प्रबळ अस्तीत्व आशिल्ल्या ह्या प्रदेशांत कोंकणी भास आनी संस्कृताय तिगून उरच्या खातीर केल्लो वावर फळादिक जाला. आयज ह्या प्रदेशांतल्या क्रिस्तांव, दैवज्ञ, सारस्वत आनी कोकण मराठा समाजांतल्यो धर्मीक, संस्कृतीक आनी समाजीक कार्यावळींनी कोंकणीचो प्रभाव दिसून येता. ‘घांटमाथ्या वयलीं कोंकणी संस्कृताय’ ही लुईस रॉड्रीग्स हांची ही लेख माळ आयच्यान सुरू करतात.

सादारण 400 वयर वर्सां आदीं पुर्तुगेजांनी अवलंबिल्ले, इन्क्विझिसांव, मराठ्यांचे गोंयाचेर जाल्लें आक्रमण आनी गोंयांत आयिल्ल्या साथींच्या दुयेंसाक आनी हेर कारणांक लेगून कोंकणी भाशिक क्रिस्तावांचें आनी हेर धार्मिकांचें स्थलांतर जाले. ह्या स्थलांतरणांत गोंयचे शिमेक लागून आशिल्ल्या महाराश्ट्र आनी कर्नाटकांतल्या घांटमाथ्या वयल्या प्रदेशांतल्या कसब्यांचो व्हड आस्पाव आशिल्लो. गोंयच्या कोमुनिदादींनी आशिल्ली आपलीं घरां- दारां आनी शेतां-भाटां सोडून कोंकणी भास आनी भावार्त सांगाता घेवन ह्या प्रदेशांत व्हड संख्येन एक्झोडस अर्थात निर्गमन जाले. आनी तेन्ना सावन ह्या समाजान आपली भास आनी गोंयची संस्कृताय तिगोवन दवरल्या. ते पासत घांटमाथ्या वयलो कोंकणी समाज, कोंकणी संस्कृताय आनी ह्या समाजान फाटली 400 वयर वर्सां तिगोवन दवरिल्ली कोंकणी भास हो म्हज्या खूब आत्मीयतेचो-अपुरबायेचो आनी जिज्ञासेचो विशय.
गोंया सावन सादारण 150 वयर मैल पयस आशिल्ल्या आनी महाराश्ट्र राज्यांतलो मागास तालुको म्हूण वळख आशिल्ल्या पूण सोबीत दोंगर-दऱ्यांनी परिपूर्ण अशा सैमाचे उपाट देणे लाभिल्ल्या आजरा तालुक्यांतल्या वाटंगी गावांत म्हजो जल्म जालो. म्हाका जशे कळूंक लागलें वो बऱ्या-वायटाची जाणवाय आयली अशा म्हज्या भुरगेंपणा सावनच ह्या प्रदेशांतलो कोंकणी समाज आनी ह्या समाजान व्हड आपुरबायेन तिगोवन दवरिल्ली कोंकणी भास आनी गोंयची कोंकणी संस्कृताय हांचे विशीं काळजा-मनांत एक वेगळीच ओढ आनी आपुरबाय निर्माण जाल्लीं. सरभोंवतणी साबारांनी मैल परिसरांत मराठी भास आनी संस्कृत बहुल हो प्रदेश, तरी आसतना गोंयच्या बार्देश आनी हेर तालुक्यांतल्यान हांगा निर्गमीत वो स्थलांतरीत जाल्ल्या ह्या समाजान आपल्या कोंकणी भाशे वरवीं आनी संस्कृताये वरवी आपलें वेगेळेंपण जतन करून दवरिल्लें. ह्या बार्देस्कार समाजा विशीं आपुरबाय म्हज्या भुरगेपणा सावनच आसली.
आपल्या घराब्यांनी, इगर्जींनी आनी समाजीक तसेच धर्मीक कार्यावळींनी हांगा फकत कोंकणीच प्रचलीत आसली आनी अजुनुय तीं आसा ह्या गजालीची तोखणाय करता तितली उणीच. गांवचे एकवटेन राबितो केल्ल्या ह्या समाजान आपल्या मोगाळ सभावान आनी जिभेर म्होंवाचें बोट लायिल्ल्या भाशेन, म्होवाळ उतरांनी थळावी मराठी भास तर आत्मसात केलीच, पूण हेर धर्मीयां कडेन बरे भाशेन जुळोवन घेतलें, इतले की गांवच्या राजकारणांत आनी समाजकारणांत तशेंच गांवच्या कार्यावळींनी ह्या समाजाक मानाचें स्थान आसलें आनी अजुनुय तें आसा.
गोंयांतल्या बार्देश- तिसवाडी तालुक्यांतल्या कोमुनिदादींतल्या घांटमाथ्यार स्थलांतरित जाल्ल्या आनी दोंगर-दऱ्यांच्या परिसरांतल्या आव्हानांचो स्वीकार करून हांगा पावलेल्या लोकांनी कोंकणी भास तिगोवन दवरल्याची म्हायती फकत गोंयचें पाद्रीं आनी मिशनरी सोडल्यार गोंय, कर्नाटक, महाराश्ट्र आनी कर्नाटकांतल्या कोंकणीच्या मुखेल प्रवाहाक मातुय नासली. आनी आशिल्ली जाल्यार ह्या समाजाची कोणी दखल घेतली ना. पूण ह्या समाजांतले लोक कोंकणी भास उलयतात ताणीं आपली संस्कृताय जतन करून एकामेकांचेर आशिल्लो तांच्या काळजांतलो मोग आनी मोयपास ओंठांतल्या कोंकणी रुपान ओसंडून व्हांवता हें हांवें म्हज्या दोळ्यांनी पळयला आनी अणभवला. हो गाव म्हणल्यार वयर नमूद केल्ल्या घांटमाथो प्रदेशांतल्या आजरा, गडहिंग्लज, भुदरगड, चंदगड, बेळगांव, खानापूर, हल्याळ, यल्लापूर आनी हेर तालुक्यांतल्या साबारांनी कसब्यांनी रावपी कोंकणी समाजाचे एक मॉडेल कशें आसा.
आमचें जिवीत हें देवाच्या हातांत आसता आनी जण एकल्या खातीर देवाची येवजण आसा अशें ह्या समाजांतले लोक मानतात. बायबलांत एक उल्लेख चड व्हडलो संदेश दिता; मनशाचें काळीज एक दिशा धरुंक येवजिता, पूण, सर्वेश्पर ताचीं पावलां राखता. (म्हणण्यो 16:9). हो अणभव निश्चीतपणान जण एकल्याच्या जिवितांत येता, पूण तो समजून घेवप कितले जाणांक कळ्ळें हो एक व्हडलो प्रस्न. गोंय सोडून घांटमाथ्यार धाडपा फाटल्यान देवाचीच येवजण आसा हें म्हजे भाशेन ह्या समाजांतले सगळेच मानतात आनी एक कोंकणी मनीस म्हूण व्हड अभिमानान जियेतात. ह्या प्रदेशांतले सगळे लोक हांकां क्रिस्तांव म्हूण वळखनात तर ह्या समाजाक ‘बार्देस्कार’ वो ‘कोंकणें’ म्हणून वळखतात, हें विशेश. जाती-पातींचेर आधारीत विशयांचो उद्रेक हो हालींच्या आपसुवार्थी राजकारणाच्या काळांत आयला, हाचोय उल्लेख करचो लागत.
आमच्या पुर्वजांनी महाराश्ट्रांतल्या कोल्हापूर जिल्ह्यांतल्या गांवांनी राबितो केल्याचें जाण्टे सांगतात. ह्या गांवांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सरदार रावताले तर कोल्हापूरच्या छत्रपती शाहू महाराजांची लेगीत राजवट आसली. आल्दोना (हळदण), शेरांव (चोडण)- पोंबुर्पा, सेरुला, थिवीं, पर्रा, पर्वरीं कोमुनिदादींत जांच्या नांवांची नोंद आसा, अशे ह्या समाजांतले पूर्वज गोंय सोडल्या उपरांत उंचेले दोंगर, खोल दऱ्यो आनी किर्रर्र- घनदाट रानांतल्यान- घांटांतल्यान वाट काडीत घांटा वयर आयले आनी तांणी ह्या गांवांनी रबितो केलो. बेळगांवच्या आनी नंदगडच्या इमॅक्युलेट कन्सेप्शन इगर्जेंच्या तशेंच आजऱ्याच्या रुजायरी सायबीण इगर्जीच्या रेकॉर्डांनी पुर्तुगेज भासांनी नोंदी मेळटात.
गोंया सावन स्थलांतरीत जाल्ले हे गोंयकार शेतकामांत हुशार आशिल्ल्यान तांणी हांगाच्या भाटकारांची आनी कुणब्यांची शेतां कसुंक घेतलीं. अशे तरेन गोंयांत शीत जेवपाची संवंय आशिल्ल्या ह्या गोंयकारांक तांच्या जेवणाची सय जाली. भाताची शेती कुशळतायेन करपी ह्या गोंयकारांक मुखारल्या वर्सांनी अर्थात बॉम्बे कुळ कायदो 1948 परमाणे ही शेतां-भाटां तांच्या नांवार जालीं. पूण फकत शीत कडी जेवताना तांकां नुस्त्याची याद येताली. ह्या पासत गोंया सावन आनी काळांतरान मालवण सावन सुके नुस्ते हाडून विकपाचो वेवसाय सुरु जालो. विशेश म्हणल्यार गालमो आनी सुके बांगडे गांवागांवांनी विकपाचो वेवसाय घांटा वयल्या कोंकणी बायलांनी आपणायलो आनी ताचेर ताणीं आपल्या कुटुंबांचो दिस्पट्टो चलयलो. माथ्यार आयज लेगीत ह्यो बायलो आमकां दिश्टी पडटात तर ह्या वेवसायांत घांटमाथो प्रदेशांतल्या कांय फामिलींनी हो वेवसाय जितो दवरला.
……. फुडें चलता

लुईस रॉड्रीग्स
8618643958