भांगरभूंय | प्रतिनिधी
रंगांची गरज पडल्यार कलाकार वनस्पती, भाजी आनी मसाल्यापसून मेळपी सैमीक रंगांकडेन वळटात. हे रंग पर्यावरणाक अनुकूल आसतात. रांगोळी सुध्दा पारंपरिक पद्धतीन तांदळाचें पिठ, हळद, फुलांच्यो पाकळ्यो उपेग करून घालतात.
निळसर अरबी दर्यादेगेर वसलां, भारताचो मोती म्हळ्यार आमचें सोबित गोंय, जिवंत संस्कृताय आनी गिरेस्त परंपरे खातीर सदांच मुखार. ताच्या जायत्या संस्कृतीक उत्सवां मदीं गणेश चतुर्थी हो सण गोंय व्हडा उमेदीन मनयता. हालींच्या वर्सांनी गोंयभर एक उल्लेखनीय रुपांतर जावन चवथ उत्सवाचें मुखामळ बदललां आनी ताचे वांगडाच पर्यावरणीय जाणविकायेची भावना टिकावू उत्सवा खातीर आशेचो दिवो म्हणून उदेला. हो लेख गोंयांतल्या पर्यावरण-अनुकूल गणेश चतुर्थी उत्सवाच्या मोहक संवसारांत व्हरता, ताचें संस्कृतीक म्हत्व सोदून काडटा आनी ह्या इको फ्रेंडली क्रांतीच्या खोलायेन परिणामांचेर विचार करता.
गोंयांत “चवथ” ह्या नांवान मोगान वळखतात तो गणेश चतुर्थी, हो एक जिवंत आनी प्रतीक्षीत सण. सादारणपणान देड, पाच, सात, णव दिसांचो हो उत्सव. घुमट आरती, रंगीत मिरवणूक, पारंपारीक संगीत आनी फुगडी, लोकनाच आनी ह्या सगळ्यांचें केंद्रबिंदू – उत्कृश्ट रितीन तयार केल्लीं गणेश मूर्ती आनी सजावट. उत्सवाची भावना शिम हुंपून थळावे आनी पर्यटक दोगांयकय आपल्या उमेदींत ओडून घेता. ह्या सांस्कृतीक देखाव्याच्या काळजांत मात एक सूक्ष्म पूण खोलायेन बदल जाला. सैमीक सोबीतकाय आनी पर्यावरण जागृत आचार-विचाराक लागून नामना मेळिल्ल्या गोंय राज्यान चवथीच्या काळांत पर्यावरण-अनुकूल पद्दती आपणावपाक फुडाकार घेतला. एक नदरेक पडपी बदल म्हळ्यार मातयेच्यो मूर्ती आपणावप. ह्यो पर्यावरणाक अनुकूल मुर्ती उदकांतल्या जिवांक कसलेंच नुकसान करिनासतना उदकांत निरुपद्रवी रितीन विरगळटात. थळाव्या कारागिरांनी हें रुपांतर आपणायलां, पर्यावरणाची जापसालदारकी सुनिश्चीत करतना उत्सवाची कला भावना मुखार दवरपी उस्वास घेवपा सारकीं मातयेचीं गणेश मूर्तीं शिल्प केल्यांत.
गोंयच्या गांवांनी पानां, फुलां, वेली हांचेपसून तयार केल्ल्या अलंकारांनी मूर्ती सजयतात. केळीचीं पानां, फुलां, माडाचीं माडीची चुड्टां हीं कांय सैमीक घटकां चड करून सजावटीत वापरतात. केळींचीं पानां आनी माडाचीं चुड्टां वापरून सोबीत आनी जैवविघटनशील सजवण्यो तयार करतात. हीं साहित्यां सहज उपलब्ध आसून उत्सवा उपरांत सहज कंपोस्ट जातात. बांबू, वेत सारकिल्ल्या सैमीक वस्तूंचो उपेग हेर सजावटीचे घटक तयार करपा खातीर करतात. ह्यो वस्तू फकत टिकावूच न्हय तर थळाव्या कारागिरांची कारागिरीय दाखयतात. आदीं सांगिल्ले प्रमाण पर्यावरणाक अनुकूल आशिल्ल्या गणेश उत्सवांत मातयेच्यो मूर्ती केंद्रबिंदू आसात. ह्या मूर्तींक चड करून चिखलाच्या आदारान सजयल्ल्यान तांकां मातयेचें आनी गांवगिरें आकर्शण मेळटा. रंगांची गरज पडल्यार कलाकार वनस्पती, भाजी आनी मसाल्यापसून मेळपी सैमीक रंगांकडेन वळटात. हे रंग पर्यावरणाक अनुकूल आसतात. रांगोळी सुध्दा पारंपरिक पद्धतीन तांदळाचें पिठ, हळद, फुलांच्यो पाकळ्यो उपेग करून घालतात.
आता सजावटींनी ताजी फुलां, पाचवीचार पानां, सोबीत झाडां, माडाचीं चुड्टां, वेली अशा सैमीक घटकांक सुवात मेळ्ळ्या. हो बदल फकत कोयर उणोच न्हय तर सजवणींचें सौंदर्य उंचायेर व्हरता आनी खूप खूप आकर्शण मेळटा.
गांवगिऱ्या गोंयांत चवथ हो फकत उत्सव न्हय, सैमा कडेन खोलायेन गुंथिल्ली जीणेची पद्दत. सजावटीखातीर सैमीक वस्तूंचो वापर केल्ल्यान पोरनी परंपरा तिगून उरताच पूण पर्यावरणाक कसलेंच त्रास जावंक ना हाचीय खात्री जाता.
संवसार पर्यावरणीय आव्हानां कडेन झगडत आसतना गोंयच्या गांवांनी मनोवपी पर्यावरणाक अनुकूल गणेश उत्सवांतल्यान आशेची एक झलक मेळटा. ह्यो परंपरा सैमा कडेन आशिल्लो आमचो खोल संबंद फुडल्या पिळग्यां खातीर सांबाळून दवरचो आनी तिगोवन दवरचो हाचीय याद करून दिवपी काम करतात.
पर्यावरण-अनुकूल गणेश चतुर्थी उत्सवा खातीर आपली खर वचनबद्धताय आशिल्ली गोंय परंपरा आनी टिकावूपण कशी एकचारान गुंथूं येता हाची देख दिता. प्रेक्षकां मुखार ही पर्यावरण जागृत पद्दत दाखोवन गोंय फकत आपली संस्कृताय मनयना पूण पर्यावरण सांबाळपाचें म्हत्वाचे म्हत्व सांगपी एक आकर्शक संदेशय दिता. पर्यावरणाची जाणविकाय सगळ्यांत चड आशिल्ल्या संवसारांत गोंयची पर्यावरणाक अनुकूल चवथ, संवसारभरांतल्या समाजांक प्रेरणा म्हणून काम करूंक शकता, परंपरांचो सार गमावनासतना टिकावूपण आपणावपा खातीर विकसीत जावं येता हें सिद्ध करपाक शकता.
(लेखक लोककलाकार आसात.)
मनोज कुंकळकार
9764215365
खिणाखिणाक ताज्यो घडणुको आनी तुमचे कडेन संबंदीत दरेक खबर मेळयात एका क्लिकाचेर! फेसबूक, ट्विटराचेर आमकां फॉलो करात आनी व्हाट्सएप सबस्क्रायब करपाक विसरूं नाकात.
