कोंकणी नाटक-रुपी खेळ-तियात्र ‘लज आनी दूख’

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

तियात्र म्हळ्यार कांय लोकाच्या जिवाचो ऑत्मो जाला. तियात्रांतल्यान समकालीन विशयांचेर उजवाड घालप आनी  जागृताय करप हो ताचो व्हड हेतू.  तियात्रांतल्यान करमणूक मेळटाच, तेच बराबर समाज प्रबोधन जाता आनी नव्या कलाकारांक आपली कला दाखोवपाची संद मेळटा. एक तेंप आशिल्लो जेन्ना एक चली तियात्र माचयेर चडूंक भियेताली वा तिका घरच्यांची परवानगी आसनाशिल्ली.  आयज काळ बदल्ला आनी चली तियात्र माचयेर चडूंक इत्सूक आसा, आपणाक संद मेळटा काय म्हण पळेता. जायत्या चलयांनी तियात्र म्हळ्यार वेवसाय कसो मानला. तेच बराबर जायत्या तियात्रिस्तांनी तियात्र- क्षेत्रांत सोद वावर करून तियात्राचेर आपूण जगूंक शकता म्हण फकत तियात्र करपाक व्हडपण बाळगिलां. असोच एक तियात्रिस्त उदेलो जाणें सुमार दोन दसकां तियात्राचेर राज केलें आनी 100 वयर तियात्रांनी भुमिका करून खडेगांठ ‘पाल्किस्त’ म्हण नांव जोडलें. तो आशिल्लो प्रेमानंद आ. लोटलीकार. ताच्या सात तियात्रा मदलो ‘लज आनी दूख’ हो एकूच तियात्र पुस्तक रुपान छापून आयला.  पुस्तकाचें भायलें कव्हर विली गोयस हाणें चित्रायलां.  तें प्रितम प्रकाशनान उजवाडायलां आनी साह्याद्री ऑफसेट सिस्टमान छापलां. ताचें मोल 40 रुपया आसा.  कव्हराच्या फाटल्या पानाचेर बरोवप्याची थोडी वळख आसा.

फाटभूंय

‘लज आनी दूख’ हो प्रेमानंद लोटलीकाराचो पयलो खेळ-तियात्र.  तो पयले फावट म्हापश्यां शारांत,  26 सप्टेंबर, 1987 ह्या दिसा माचयेर दाखयलो. तो लोकाक आवडटलो वा ना अशी ताच्या मनांत उचांबळाय निर्माण जाल्ली. तियात्राचो पड्डो उग्तो जालो, तेन्ना ताचें मन शांत जालें. तो लोकान मानून घेतलो आनी प्रेमानंदाक उखलून धरलो. हे खीण फुडले पिळगेक सुगूर करून दवरचे अशें ताच्या मनांत जालें.  तियात्राच्या मळार, तियात्र-संवसारांत आनी तियात्र-साहित्यांत आपलें ल्हांशेंच योगदान थारचें, हो ताचो आवंडो जालो. शिवाय, एक तियात्र कलाकार म्हण लोक घडये आपणाक विसरून वचत, पूण पुस्तकाच्या रुपान जायतींच वर्सां लोकाच्या मनांत जितो-जिवो उरतलों हे इत्सेन ताणें हें पुस्तक छापपाचो निर्णय घेतलो. 

पुस्तकाचो गाभो

‘लज आनी दूख’ ही एक समाजीक दाखवण.  ताचें कथानक अशें – एक चोर एके खाणावळींत भितर सरून एक सामोसा चोरता. लोक ताचे फाटीक लागतात, धांवून-धांवून तो चोर एका गिरेस्त घरांत भितर सरता. आपूण चोर न्हय म्हण तो घराच्या धनयाक सांगता, धनी ताच्या उतरांचेर विस्वास दवरता. ताका इश्ट म्हण आपल्या काळजांत आसरो दिता आनी आपूण मरचे आदीं सगळी दौलत इश्टाचे स्वादीन करता. धनयाचो पूत व्हड जातच ती गिरेस्तकाय पुताच्या स्वादीन करूंक इश्ट-इश्टाक (धनयाक) वचन दिता.  पिडेंत आशिल्लो धनी मरता.

दीस बलांडटात तितलो धनयाचो इश्ट स्वार्थी जायत वता.  एका सामोसा चोराक भोगशिल्लो, घरांत आसरो दिल्लो, हातांत गिरेस्तकाय दिल्लो तो शेकीं आपल्या इश्टाचेर बेइमान जाता, वचन विसरता, नागवणो जाता, खुनी जाता, धनयाच्या पुताक मालत्रातार करता. ताची शाळा बंद करता. ताका कड्डो करता, गोळयो करून घरांत दवरता, आवयकूय मालत्रातार करता.  तिका पिडेंत धुखलता. इश्टाचो पूत पिसो म्हण तो धोंगी इश्ट अख्ख्या गांवांत पेर्गांव घालता.  सरपंचाच्या आधारान ताका पिसो म्हण पिश्यांच्या हॉस्पिटलांत घालता आनी दुसऱ्याची गिरेस्तकाय आपले बायले सांगाता खाता. एक दीस पिसो म्हणटात तो बरो जाता. गिरेस्तकाये विशीं सगळें स्पश्ट करतकच, ताच्या गिन्यानाचेर उजवाड पडटा. तो शाणो जाता आनी आपणाकूय ‘लज आनी दूख’ दिलां ताचो सोद घेता. हो सोद निमाण्या पड्ड्या मेरेन ‘सस्पॅन्स’ उरता.

खाशेलेपण

‘लज आनी दूख’ ह्या तियात्रांत, शेवटाक कितें जातलें तें अदमासूंक मेळना. देखून, तियात्राक चडट्या पावलांनी रंग भरत रावता. प्रेमानंदान बरे कलाकार घालून तियात्राचो दर्जो उंचायला अशें ताचे प्रेक्षक सांगतात. तियात्राचें दुसरें एक खाशेलेपण म्हणल्यार, ताचो ‘सायड-शो’ आनी गितां. ‘सायड-शो’आ खातीर समाजांतल्या धोंगां- पोंगांनी विणिल्ली विनोदी संहिता बरी आसा. ‘लज आनी दूख’ ह्या तियात्राची स्टायल कोंकणी नाटकाचे पद्दतीन आशिल्ल्यान, ह्या तियात्राचें एक बरें नाटक जावं येता, घडये एक चलचित्रूय जावं येता अशें प्रेक्षक मानतात. हो खेळ-तियात्र जाल्ल्यान तो अठरा पड्ड्यांनी वांटला.

पुस्तकाक प्रस्तावना बरयल्लो फांकी लेखक एन. शिवदास म्हणटा, “एका बऱ्या दर्जेदार तियात्राक जेन्ना पुस्तकाचें रूप मेळटा तेन्ना तो तियात्र निकटो माचये वेलो तियात्र उरना, तो अक्षरवाङमयाचो एक वांटो जाता. एक पुस्तक उजवाडा येता तेन्ना ताचो जागो पवित्र आल्ताराचो जाता. वाचन-मंदिराची सुवात म्हणल्यार एका बऱ्या पुस्तकाचो पवित्र आल्तार. ‘लज आनी दूख’ हें नवें पुस्तक आतां वाचन- मंदिरांत वर्सांच्या वर्सा बसूंक पात्र थारलां.”

एक बरी देख

हजारांनी तियात्र माचयेर आयले पूण हजारांनी तियात्राचीं पुस्तकां छापलीं नात.  तियात्राचे जायते प्रयोग करून थांबतकच तियात्र संहिता पुस्तक रुपान छापून येवंक जाय आशिल्ली, तशें घडलें ना.  पूण प्रेमानंदान हें धाडस केलें. अशें भोव थोड्या तियात्रिस्तांनी केलां, तें सगळ्या तियात्रिस्तांनी करचे खातीर ही बरी देख आसा.

तियात्रांतली भास

‘लज आनी दूख’ तियात्राची भास आनी तियात्रांतले संवाद म्हळ्यार डायलॉग्स अर्थांत झुंपाटी दर्जेदार तश्योच सुटसुटीत आसात.  अजापभरीत आनी अलंकारीत भासूय तियात्रांत वापरिल्ल्याचें जाणवता.

बरोवप्याचें खास मत 

प्रेमानंद म्हणटा, “आदल्या तियात्रिस्तांनी हजारांनी तियात्र बरयले आनी माचयेर हाडले, पूण तांतूंतल्या भोव थोड्या तियात्रिस्तांनी आपली तियात्र संहिता पुस्तकाच्या रुपान छापून हाडल्या. देखुनूच, फुडले पिळगेक हे तांचे तियात्र वाचूंक मेळूंक नाशिल्ल्यान, म्हाका सदांच दिसतालें आमचो तियात्र साहित्यीक नदरेंतल्यान चड फाटीं उरलो. देखून हांव सदांच चिंत्तालों म्हजो बरोवपाचो जो वावर आसा तो पुस्तक रुपान छापून हाडूंक.” हाचेर नियाळ करता म्हळ्यार ताका णव वर्सां लागलीं आनी ताणें तियात्र माचयेर ‘राम- राम’ करतकच हें पुस्तक छापून आयलें. 

सोंपयतना…

कोंकणी माची गाजोवप्यान आपलो तियात्र, पुस्तक रुपान उजवाडा हाडलो ही बरी गजाल. कोंकणी आनी हेर भासांतलीं नाटकां जशीं हेरांक प्रयोग करूंक मेळटात तसो तियात्रूय सादर करूंक मेळूंक जाय, हेच नदरेंतल्यान हें पुस्तक उपलब्ध आसा. तें वाचचें आनी ताचे खूब प्रयोग जावंचे हो आवंडो. ह्या पुस्तका खातीर प्रेमानंदाक शाबासकी आनी परबीं.  उरिल्ले तियात्रूय ताणें बेगिनूच पुस्तक रुपान हाडचे अशी विनंती.

– विन्सी क्वाद्रूस, 

राय, साश्ट 

९८२२५८७४९८