काणी नव्या युगाची: ही काणी समाज प्रबोधनाची

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

गोंयांत हाताच्या बोटार मेजपा इतले कोंकणी नाट्यलेखक आसात. तातूंत नाट्यलेखिका तर भोवच उण्यो. डॉ. जयंती नायक, सुचिता नार्वेकार, आनी हालींच दोन नाटकां प्रकाशीत जावपी डॉ. तन्वी कामत बांबोळकार हीं नांवां सोडलीं जाल्यार सगळोच दुकळ अशी परिस्थिती आसा.

कोंकणी नाटकाक गोंयच्या तळा-गळा मेरेन व्हरून, गांवगिर्‍या वाठारांत कोंकणी नाटक रुजोवपी नाट्यसंस्था म्हणल्यार ‘कला चेतना वळवय’. फकत कोंकणी नाटक करून पोट भरतलो असो विचार घेवन भायर सरपी राजदीप नायकाची ही संस्था. जेश्ट लेखक पुंडलीक नायक, हेमंत कांसार, बाप्पो नायक अशा मुळावणाच्या खांप्या आनी गडगंज खांब्याचेर ही संस्था कोंकणी नाटकाच्या मळार भोव देखदिणो वावर करता. गोंयच्या साबार कलाकारांनी रातीचे दीस करून ही संस्था व्हडली केल्या. विंगड विंगड वाठारांतले सादारण शंबर कलाकार हे संस्थे कडेन संबंदीत आसात. वर्साक चार ते पांच नाटकांची निर्मिती करपी हे संस्थेन, जेश्ट रंगकर्मी श्रीधर कामत बांबोळकार आनी पुंडलीक नायक हांचे संकल्पनेंतल्यान घडिल्ली ‘निम्न वेवसायीक’ कोंकणी नाटक हे संकल्पने वरवीं प्रवास करत आयज ‘वेवसायीक’ कोंकणी नाटक ही संकल्पना घडोवपा मेरेन मजल मारल्या. शेंकड्यांनी कोंकणी प्रेक्षक जाका फकत काल्या – जात्रेक कोंकणी नाटक पळोवपाची संवय आशिल्ली, तोच प्रेक्षक ‘तिकेट’ काडून कोंकणी नाटकाचो प्रयोग ‘हावजफूल’ करता. खरें म्हणल्यार कोंकणी नाटकाक ‘अच्छे दिन’ आयले अशें म्हणल्यार आतिताय जावं नजो. थियेटरांत भितर सरपाक दर्दी आनी गर्दी अशा दोनांय तरेच्या प्रेक्षकांची अक्षरशा झुंबड अशी परिस्थिती कोंकणी नाटकाक दिसप हाच्या परस सुखदिणो खीण आनीक खंयचो आसूं येता.
1998 वर्सा सुरू जाल्ले हे संस्थेन कोंकणी प्रेक्षकांचें मनरिजवण करतना, ‘कामा पुरतो मामा’, ‘हॅलो हांव उलयतां’, ‘पप्पा एके पप्पा’, ‘लाडली लक्षिका’, ‘फिरंगी फटास’, ‘कांसुलो’ अशा जायत्या नाटकां वरवीं समाज प्रबोधनूय केलां. नाट्यशास्त्रकार भरतमुनी धरून पाश्चात्य तत्वगिन्यानी आनी काव्यशास्त्रीक एरिस्टोल मेरेन सगळ्यांनी नाटकांतल्यान समाज प्रबोधन जावंक जाय असो विचार मांडला. दृक-श्राव्य हे नाटकाचे मुखेल गूण आशिल्ल्यान नाटकाचो आस्वाद घेवंक साक्षर आनी निरक्षर असो भेद लागना. अक्षर वळख नाशिल्लो लेगीत नाटकाचो आस्वाद घेवंक शकता, हेंच नाटकाचें सगळ्यांत व्हडलें जैत आसा. देखून नाटक हें समाज प्रबोधनाचें भोव प्रभावी माध्यम थारता. कोंकणी नाटक म्हणल्यार फकत हांसोवपाची गुळी अशे तरेचो एका काळार समज तयार जाल्लो. हो समज काणी नव्या युगाची हें नाटक हांस-हांसयत भायरायता.
मेजक्योच नाट्यलेखिका
गोंयांत हाताच्या बोटार मेजपा इतले कोंकणी नाट्यलेखक आसात. तातूंत नाट्यलेखिका तर भोवच उण्यो. डॉ. जयंत नायक, सुचिता नार्वेकार, आनी हालींच दोन नाटकां प्रकाशीत जावपी डॉ. तन्वी कामत बांबोळकार हीं नांवां सोडलीं जाल्यार सगळोच दुकळ अशी परिस्थिती आसा. एक अभिनेत्री, आर. जे. ते नाट्यलेखिका असो ‘काणी नव्या युगाची’ हें सर्वांग सुंदर नाटक बरोवपी सुचिता नार्वेकार हाचो प्रवास पळोवंक मेळटा. आयज मेरेन ताणें धा नाटकां बरयल्यांत तातूंतल्या ह्या नाटकांत एक नाटककार म्हण ताचो विकास पळोवंक मेळटा. दर एका शिक्षकाक, पालकाक तशेंच विद्यार्थ्याक विचार करपाक लावपी असो विशय ह्या नाटका वरवीं मांडला. आमकां आमचीं भुरगीं मशिनां जाल्लीं जाय काय मनीस जाल्ले जाय? अशे तरेचो प्रस्न प्रस्तूत नाटक हांसयत-हांसयतां पळयतल्यांच्या मुखार मांडटा.
नाटक हो लळीत साहित्याचो एक प्रकार आसलो तरी साहित्यीक मुल्यां आनी प्रयोग क्षमता ह्या दोन आंगांक लागूत हेर साहित्या परस तो वेगळो थारता. आजय मेरेन सुचितान बरयिल्ल्या नाटकां मदीं काणी नव्या युगाची हें नाटक साहित्यीक मुल्यां आनी प्रयोग क्षमता ह्या आंगांनी उजवें थारता. प्रस्तूत नाटकाचो आशय-विशय, संवाद, पात्रचित्रण, संघर्श हे सगळ्या घटकांनी खोलाय आशिल्ल्यान हें नाटक एक साहित्यकृती म्हण दोळ्यांत भरता. प्रभावी पात्रचित्रण, प्रयोगाची गती, उत्कंठा आनी तंत्र ह्या घटकांक लागून नाटकाचो प्रयोग सुंदर जाता.
इटू आनी पिटू अशा दोन ल्हान भुरग्यांची संघर्शमय जीण सुंदर तरेन नाटकांत चित्रायिल्ली पळोवंक मेळटा. पिटू बापायचो लाडको तर इटू आवय वरी सादो आनी सगळे समजून घेवन शिकपी. पिटू मात पाठ करून घडाघड सांगपी जाका बापूय दिसूयभर वेगवेगळ्या विशयांची कोचींग लायता, बर्‍या स्कुलांत घालता पूण ताची आवड कित्यांत आसा तें मात चुकून लेगीत पळयना. ताका शिक्षणांत मातूय आवड ना. पूण इटू सादो जाका शिक्षणांत आवड आसा. जो साद्या स्कुलांत वता. कसलोय प्रस्न विचारल्यार विचार करून समजून जाप दिवपी. हो विशय मांडपाक लेखिकेन सोंशाची आनी कांसवाचे भोव गाजिल्ले काणयेचो उपेग केला. इटू नव्या युगांतले काणयेंतलो कांसव तर पिटू सोंसो, जाका गती आसा पूण प्रगती ना. काणयेंतलो सोंसो आनी कांसव सुत्रधार जावन रंगमाचयेर येतात आनी कथानकाचो पट ल्हव ल्हव उक्तो करत रावतात. नाटकांत बालमानसशास्त्राचो सुंदर उपेग पळोवंक मेळटा. बालसाहित्य हो कठीण साहित्य प्रकार कारण भुरग्याची मानसीकताय समजून ताच्या उतरांनी तें मांडचें पडटा.
प्रस्तूत नाटकाचेर ‘ग्रिप्स थियेटराचो’ प्रभाव पळोवंक मेळटा. ग्रिप्स थियेटराचें मूळ बर्लीन ह्या देशांत आसा. ग्रिप्स थियेटर म्हणल्यार, भुरग्यांचे आनी तरणाट्यांचे जिणेचे परिस्थितीक समाजीक विमार्शीक रितीन हाताळपी आनी मूळ विनोद तशेंच संगिताचो वापर करपी संवसारांतलें पयलें रंगमंच. भारतांत पुण्याची ‘माध्यम पुणे’ सारकी संस्था ह्या थियेटराच्या मळार काम करता. तातूंत श्रीरंग गोडबोले, राधिका इंगळे, विभावरी देशपांडे, क्षितीज दाते सारक्या कलाकारांचो आस्पाव आसा. माध्यम पुणे हे संस्थेन ग्रिप्स थियेटर हे संकल्पनेंतलीं, ‘ड्यू अॅण्ड मी’, ‘एकदा काय झाल’, ‘गोष्ट सिंपल पिलाची’ अशीं नाटकां रंगमाचयेर जैतीवंत केल्यांत. ह्या ग्रिप्स थियेटराचें खाशेलपण म्हणल्यार ह्या थियेटर फार्मांतल्या नाटकांनी ल्हान भुरग्यांचे रोल ल्हान भुरगीं करिनात तर व्हडलेच तशे तरेचो अभिनय करून तीं पात्रां वठयतात. हे सगळे गूण काणी नव्या युगाची नाटकांत पळोवंक मेळटात.
सादरीकरण
अशे संहितेक गोंयचो नामनेचो दिग्दर्शक सुशांत लाबप आनी तातूंत राजदीप नायक सारको नट म्हणल्यार दुग्धशर्करा योग अशेंच म्हणचें पडटलें. सुशांत हो गोंयचो एक असो दिग्दर्शक जो सगळ्यो फॉरमॅटांत जबरदस्त खेळ करता. वेवसायीक कोंकणी नाटक धरून मराठी प्रयोगीक नाटका मेरेन सगळेच रंगभुंयेर देखदिणो वावर केला. रंगमाचयेचो योग्य वापर आनी खास करून संहितेंतल्यो जे जागे अधोरेखीत जावंक जाय ते जुस्त पारखून दिग्दर्शना वरवीं अधोरेखीत करत नाटकाची गती योग्य तरेन राखपाक जैत जोडलां. एकाच वेळार किचनांत आनी सोफा कडेन भुरग्यांचें सीन चलतना खंयच बॅलंस वचपाक दिवंक ना. देखून नाटकाच्या पावला पावलांर दिग्दर्शक दिसतालो अशेंच म्हणचें पडटलें.
नाटकांत राजदीप नायक (पिटू), राजेश प्यारेलाल लोहिया (इटू), सुचिता नार्वेकार (आजी), रामानंद नायक (बापूय), प्रतिक्षा च्यारी (आवय), निगम नायक (सोंसो) आनी मोहन नायक (कांसव) अश्यो भुमिका आसात. राजदीप आनी राजेश प्यारेलाल हांच्या अभिनयाची एके तरेची जुगलबंदी पळोवपाक मेळटा. दोगूय वेगवेगळ्या वया वयल्या आनी सभावाच्या भुरग्यांचो भुमिका सुंदर तरेन वठयतात. नाटकांत अॅनर्जी लावप म्हणल्यार कितें? हो जर प्रस्न जाल्यार ताची जाप एकूच ‘राजदीप नायक’. ‘मिक्सिंग फिक्सिंग’ ह्या नाटकांत जितली अॅनर्जी दिसताली तितलीच अॅनर्जी आयजूय पळोवंक मेळटा, खरेंच वालोर! फ्लॅक्सिबिलीटी आनी टायमिंग हो विनोदी अभिनयाचो प्राण अशें म्हणल्यार अतिताय जावं नजो. हे दोनूय गूण राजेश आनी राजदीप हांचे भितर पळोवंक मेळटात. राजदीप हाचे कडेन संवाद फेकीचो आकांताचो टायमिंग पळोवंक मेळटा. देखीक: बापूय आयफोन दिना म्हणून, (रागान) “टिवी खंय आसा ती, फोडटां” रोकडोच बापूय मोबायल दिवंक तयार जातकच, “पळयलें अशें बापांयक भिशणोवप आसता” अशा कांय संवांदांतल्यान पुराय थियेटरांत हांसपाचो खसखस पिकता.
हांकां दोगांयकय रामनंद आनी प्रतिक्षा आपले परीन योग्य तो साथ दीत आपल्या पात्रांक न्याय दिवपाचो यत्न करतात. आजी हें पात्र ल्हानशेंच जे लेखिका स्वता वठयतना योग्य तो न्याय दिता. निगम आनी मोहनदास हांचो अभिनय नाटकांतल्या कथानकाक सोब सारकोच आशिल्लो.
नाटकाचें नेपथ्य रंगकर्मी हेमंत कांसार हांचें. वेवसायीक नाटकाक आनी प्रस्तूत नाटकाच्या कथानकाक सोब सारकेंच आसा. नामनेचे गायक आनी संगीतकार अक्षय नायक हाचें संगीत नाटकाक लाबलां. चान्याचे राती ह्या गिताची एक चाल आनी पयलीं वापरिल्ले कांय ट्रॅक सोडले जाल्यार हेर संगीत बरें आशिल्लें. वेशभुशा, रंगवण, न्हेसवण आनी उजवाडा येवजण नाटकाक सोब सारकीच आशिल्ली.
दोन वरां इतलो सुंदर विशय घेवन सर्वांग सुंदर प्रयोग सादर केल्या उपरांत नाटकांतल्या पावला-पावलांर मेळपी प्रबोधनरुपी संदेश नाटकाच्या सोंपत्यार प्रचारकी तरेन खरेंच सांगपाची गरज आसा काय? हाचेर मातसो विचार जावचो. कारण आयचो प्रेक्षक सुजाण, चोविसूय वरां तो कंटेण्टाच्या मदीं जगता. ताका कित्यांतल्यान कितें घेवंक जाय हें जुस्त खबर आसता. हें नाटक गोंयच्या दर एका गांवांनी जावंक जाय अशे तरेचो हो विशय. मुखारल्या प्रयोगांक येस आंवडेतां.
सोंपयतना
शिक्षणशास्त्रांत गार्डनर थियरी सांगिल्ली आसा, जिचो उपेग फकत त्या शास्त्रा पुरतोच आसा काय? काय भुरग्यांच्या आवडीं विशींचे णव गूण तातूंत सांगल्यात तांचेर शिक्षक विचार करतात? आयचे पालक भुरग्याक मार्गदर्शन करतात काय, आपल्याक जायत तेंच ताणें करचें आनी जावचें असो हट्ट नकळटा करतात काय? सकाळीं स्कुलाक वच्चे पयलीं सुरू जावपी ट्युशनां आनी कोचींग क्लासी रातच्या आठां-णवांक सोंपतात. भुरग्याच्या सर्वांगीण विकासांत मैदानी खेळ तितलेच गरजेचे. तो केन्ना खेळटलो काय? सकाळ ते रात मेरेन तो पुस्तकांनी उरलो जाल्यार पुस्तकां सोडून सैम, सुकणीं-सावदां, माती हाचे कडेन ताचें नातें कशें विकसीत जातलें काय.
एक गजाल नाटकांतल्या उक्तेपणान जरी मांडिल्ली नासली तरी इटू आनी पिटूच्या स्कुल युर्निफोर्मा वेल्यान स्पश्टपणान अधोरेखीत जाता. साद्याच्या शिक्षणीक मळा वयली ही एक अशी गजाल जी विचार करपाक गेल्यार दर एकल्याक विचारांच्या खोल दर्यांत बुडयता. आजय गिरेस्तालीं भुरगीं वेगळ्या दर्जाचें शिक्षण घेतात तर गरिबांलीं भुरगीं वेगळें घेतात. शिक्षण मेळप हो दर एकल्याचो हक्क, जाल्यार गिरेस्ताल्या हक्काक वेगळो दर्जा कित्याक काय? प्रशिक्षीत आनी सुशिक्षीत हातूंत फरक आसा. आपलें धनयांलें आयकून उठ म्हणल्यार उठपी आनी बस म्हणल्यार बसपी सुणो हो ‘व्हॅल ट्रॅण्ड’ आसता. जाल्यार संस्कृताय, नातीं, मान, समाज, समज ह्या सगळ्याचो विचार करून जगपी मनीस हो सुशिक्षीत आसता. पाटयेचें दप्तर केन्ना जालें आनी दप्तराचें ‘बॅग’ केन्ना जालें हें कोणाक कळ्ळेंच ना. बेगाचें वजन वाडटना दर एकल्यान पळयलां. पूण खरें म्हणल्यार तकलेंत वाडपी वजनाचें आयचें बॅग हें एके तरेचें प्रतीक अशेंच म्हणचें पडटलें. कंपटिशनाच्या बोवाळांत भुरगेपण मरता काय? आमकां फकत त्या सर्टिफिकेटा वयली परसंटेज म्हत्वाची काय?
मुळावें शिक्षण मांयभाशेंतल्यानूच घेवंक जाय जाल्यार भुरगो मुळाव्यो गजाली समजूंक पावता. नातर फिरंगी भाशेंत तो फकत पाठ करता तेंवूय परिक्षे पुरतेंच. मागीर दुसर्‍या वर्सा ताका विचारल्यार ताच्या रानां पावसूच पडिल्लो आसना. आमी आमच्या भुरग्यांक सोंसो आनी कांसवाचे शर्यतींतलो फास्ट धांवत मुखार वचून न्हिदपी सोंसो केल्यार बरो काय सगळें समजून एके गतीन ना रावता चलत रावपी कांसव केल्यार बरो? हें जाणून घेवपाक काणी नव्या युगाची नाटक मुजरत पळयात. ह्या दिसांनी जायत्या जाणांचो ‘कांतारा’ वर्थ वॉचिंग, मस्ट वॉच अशे स्टेस्टस पळोवंक मेळटात. आमी तांकां दोनशे कोटी जोडुनूय दिले. हांव म्हणन ‘काणी नव्या युगाची’ ‘वर्थ वॉचिंग’ आनी ‘एवरीवन मस्ट वॉच’, हांगा तुमी कोटी जोडचे नात पूण ताच्या परस मोलाचो भुरग्यांचो फुडार कसो घडोवचो हो विचार मात निश्चितूच जोडटले हातूंत मातूय दुबाव ना.

दिपराज सातोर्डेकार
9923645256