आरे संस्कार संस्कार…

भांगरभूंय | प्रतिनिधी

राजन खान हो आयचे घडयेचो मराठींतलो फामाद लेखक. ताच्या साहित्य वावराक संख्यात्मक आनी गुणात्मक अशे दोनूय निकश लाव येता असो प्रतिभावंत. पूण तांचें कर्तूब हांगाच सोंपना. तांणी ‘अक्षर मानव’ ही संस्था स्थापन केल्या. ताच्या माध्यमांतल्यान महाराष्ट्रभर समाजीक, सांस्कृतीक, राजकीर क्षेत्रा विशींच्यो विंगड विंगड कार्यावळी तो घडोवन हाडटा.
तांचीं समाजीक आनी राजकीय मतां आयकलीं जाल्यार रवीन्द्रबाब केळेकारा भशेन हो रायटर आनी फायटरूय बी आनी सगळ्यांत व्हडलें खाशेलपण म्हणल्यार तांकां अप्रिय जावपाचें धाडस आसा. इतलीं वर्सां सातत्यान साहित्य निर्मिती करून लेगीत भालचंद्र नेमाडे म्हणटा ते प्रमाण तांच्या मदल्या लेखकाचो ‘लेखकराव’ जावंक ना. तेच भाशेन तांणी केन्ना महाराष्ट्राचें ‘लाडके व्यक्तिमत्व’ जावपाचो हावेस बाळगलो ना. तांचीच लेखणी सदांच अस्वस्थतूच उरली आनी वाचप्यांक लेगीत अस्वस्थताय वाटीत रावली. अशे तांकीचो लेखक जेन्ना समाजीक जाणिवेच्यो कार्यावळी करता तेन्ना त्यो फकत भोगावळी उरच्यो नात हें सांगपाची गरज ना. तांच्या हर एक उपक्रमाक खास ‘राजन खान टच’ आसता. अशेच तांच्या एका उपक्रमाचो पोस्ट फेसबूकाचेर पळयलो. उपक्रमाचें नांव आसलें ‘अक्षर मानव संस्कार शिबीर’. 8 ते 15 वर्सांच्या भुरग्यां खातीर तीन दिसांचें शिबीर बारामती तालुक्यान आशिल्ल्या मुर्टी मोढवे ह्या गांवांतल्या आश्रम शाळेंत जावपाचें आसलें. हो पोस्ट हांवें कांय जाणांक फॉरवर्ड केलो. दोगां – तिगां कडेन ह्या संबंदान उलयलों. मागीरच अचकीत थारायलें ह्या शिबिरांत म्हज्या णव वर्सांच्या पुता बरोबर वांटेकार जावप. त्या खातीर नोंदणी केली. पूण दुर्दैव! एसटीच्या संपाक लागून शिबीर रद्द जालें.
आतां वाचप्यांक असो प्रस्न पडलाच आसतलो की हें शिबीर पुराण सांगपा फाटलो हेतू कितें? अशी संस्कार शिबिरां पायलेक पन्नास जातात. मागीर त्या खातीर हें येदें व्हडलें रामायण कित्याक? पूण खरी ‘ज्ञानबाची मेख’ शिबिरान आसपी विशयांत आसली. शिबिरांत आसपी विशय आसले तशेच हांगां मराठींत दितां.
वाहतुकीचे नियम कसे पाळावेत| पोलिसांशी संपर्क व संवाद कसा करावा| एकट्यान घर कसं सांबाळावं | प्रथोमोपचार कसे करावेत| संकटसमयी शांत व संयमी कसं राहावं व मार्ग कसे काढावेत| साप, कुत्रा, डुक्कर, माकड किंवा इतर जनावर अंगावर आल्यावर किंवा चावल्यावर कसं वागावं| घरात किंवा स्वतःचा किंवा इतरांचा अपघात झाल्यावर कसं वागावं| पूर, आग, अशा संकटात कसं वागावं| चोर किंवा इतर गुन्हेगार दिसल्यास कसं वागावं| खेळताना घ्यायच्या दक्षता| आत्मविश्वास कसा वाढवावा| योग्य बोलण्या चालण्याची पद्धत| अंघोळ, लघवी, शौच करण्याची पद्धत- शरिराची स्वच्छता व दक्षता| आदी आदी… (सगळ्योच हांगा दिवप शब्दमर्यादे खातीर कठीण जाता).
हो पोस्ट वाचल्या उपरांत जांच्या कडेन हांवें चर्चा केली, तातूंतल्यान कांय प्रस्न आनी मुद्दे तुमच्या मुखार दवरता-

1. संस्कार ह्या उतरांचो, संकल्पनेचो अर्थ आमी कितल्या मर्यादीत अर्थान घेतात.
2. हातूंतल्यो कितल्यो गजाली विद्यालयांनी जावपी कार्यावळींतल्यान साद्य जातात? जायना जाल्यार त्यो गजाली जावच्यो ह्या खातीर आमी कितें करतात?
3. ह्यो गजाली शिकपाच्यो आसतात हाची जाणविकाय आमकां आसली व्हय?
4. हातूंतल्यो कितल्योश्योच गजाली भुरग्यांक सोडात, पालकांक गरजेच्यो आसतात.
   संस्कार ह्या उतराचो एक अर्थ आमकां शब्दकोशांत मेळटा तो म्हणल्यार, ‘धार्मिक विधी’, पूण दुसरो अर्थ आसा, ठसो, छाप, value imprint, inculcate values असो. आमी मात संस्कारांक प्रार्थना आनी प्रवचन कडेन बांदून दवरलां. ज्या उतरांचो आमकां आनी भुरग्यांक अर्थ खबर नासता त्या संस्कृत भाशेंतले श्लोक पाठ केल्या उपरांत आमकां कितलो आनंद जाता ताचें कोत ना. पूण ताची खंयचेन नदरेंतल्यान युटिलीटी कितें हो प्रस्न आमकां पडना. संस्कार करप म्हणल्यार आधुनीक जगांत मानान, निर्भयपणान आनी सुखान (तातूंत दुसर्‍याचेंय सूख आयलें) जगपा खातीर गरजेची आशिल्ली life skills विकसीत करप. ह्या गजाली खातीर धर्मीक शिक्षणाची गरज ना.
   त्या जावंक नाशिल्ल्या शिबिरांतल्यो कितल्योश्योच गजाली आमच्या भितर विकसीत जाल्या आसतल्यो. पूण कोणी त्यो जाणीवपुर्वक विकसीत करूंक ना. मागीर आमी पालक ह्या नात्यान भुरग्यां भितर कितें inculcate करतात? ‘भंय’. तुमी संस्कारी आसपा खातीर तुमकां प्रार्थना, श्लोक असलें कितें येवपाक जाय नाजाल्यार तुमी सतत खंयचे ना खंयचे गजालीक भिवपाक जाय. कारण भंय ह्या उतरांचो संबंद आमी आदर ह्या उतरा कडेन लायला. एखाद्रो निर्भय मनीस आमकां कोदीक दिसता. ह्या खातीर आमी आमच्या भुरग्यांक दर एक पावलाक कोणाक ना कोणाक आनी कित्याक ना कित्याक भिवपाक शिकयतात. आमकां अशें दिसता की भुरगो भिना जाल्यार तो हाता भायर वतलो हे खातीर त्या भंयाचेंच तत्वज्ञान तयार करतात. हे सारकें न्हय. मनशाचें व्यक्तित्व भयान करपून वता. एखाद्री गजाल धोकादायक आसल्यार पासून ताची योग्य शास्त्रोक्त म्हायती मेळ्ळ्यार त्या गजाली कडेन तो जतनायेन वावुरतलो पूण भिवनो ना. भंयाचो संबंद जरी आमी आदर उतरा कडेन जोडटा आसत पूण भयांक प्रती उतर ‘अज्ञान’ हें सोबून दिसतलें. भंय दिसता त्या गजाली कडेन आमी पयस पयस वचत राविल्ल्यान भंय कमी जायना जाल्यार उरफाटो वाडटा. उदकाचो जाका भंय आसता ताचे खातीर उपाय म्हणल्यार ताका उदकांत देंवोवप, ताका पेंवपाक शिकोवप.
   शाळा, कॉलेजींनी जे विशय शिकयतात तांचें एक उद्दिश्ट आसता. ते म्हणल्यार त्या विशया बद्दलची अभिरुची भुरग्यां भितर निर्माण करप. शाळांनी जावपी तास आनी तासिकांनी ते घडये शक्य नासत. त्या खातीर भुरग्यांक आशिल्ल्या ह्या सुटयांचो उपेग करपाक येता. करपाक जाय. दुर्दैवान आमच्या भुरग्यांच्या करियराची गाडी scope, मार्क आनी पयश्यां भोंवतणी फिरता. शाळेंत जे कितें करप ते मार्क्सां खातीर, करियराची दिशा, स्कोप खंय आसा तें पळोवन थारोवप आनी शिकले उपरांत दीस रात पयसो कमोवप. हें आमचें जिविताचें तत्वज्ञान! ह्या राटावळींत आवड, आनंद, मुल्यां हांकां व्हडलेशें स्थान ना. ही वस्तुस्थिती आसा.
   आतां परत न जाल्ल्या त्या शिबिरा कडेन येता. तें शिबीर 9 ते 15 वर्सांच्या भुरग्यां खातीर आशिल्लें. जर 13 ते 18 वर्सां खातीर भुरग्यां खातीर दवरलें जाल्यार तातूंत लैंगीक शिक्षण आनी आमच्या संविधानान दिल्ल्या मुल्यांची वळख आसची. कारण विंगड विंगड वेवसायांक गरजेचें आसलेलें गूण विकसीत करपाचें शिक्षण आमकां दिवपी शिक्षण संस्था आसात. पूण ताच्या परस चड काल आमी मनीस आनी नागरीक म्हण जगतात. ताचें शिक्षण मेळप गरजेचें ना? तें प्रशिक्षण घेतले बगर गरजेचें आसलेले गूण विकसीत जातले अशें समजप सामकें चुकीचें. आयज जो भुरगो आसा तो कांय वर्सां उपरांत नागरीक जातलो. लग्न करतलो, पालक जातलो. हे टप्पे तो पार करतलो. पूण आमी लक्षांत घेवपाक जाय हे टप्पे बायोलोजिकल न्हय. हो भुमिकेंतलो बदल. ह्या खातीर ती भुमिका बरे तरेन बजावपाक ताचेर मुल्यांचे संस्कार जावपाक जाय. आनी ही प्रक्रिया भुरगेपणांतल्यान सुरू जावपाक जाय कारण कोणें तरी म्हणलां, “Child is father of the man.”

कुलदीप कामत
9823566958